در ماه‌های اخیر، بارها خبرهایی درباره قطعی و از کار افتادن دیتاسنترهای ایرانی به خاطر مشکلات برق منتشر شده است. ۱۵ مرداد، قطعی گسترده‌ای در چندین دیتاسنتر کشور رخ داد که منجر به اختلال گسترده‌ای در اینترنت کشور شد. علت این قطعی دیتاسنترها نیز قطعی برق در شهر تهران گزارش شد. ۱۹ تیر ماه برق دیتاسنتر افرانت قطع شد و باز شاهد اختلال گسترده‌ای در سرویس‌های پرکاربرد مانند اسنپ‌فود بودیم. در مورد دیگر، قطعی برق دیتاسنتر آسیاتک در برج میلاد، باز هم برخی کسب‌وکارها و اینترنت کاربران را تحت تاثیر قرار داد. عقب‌تر برویم؛ باز اردیبهشت ماه بود که برق دیتاسنتر بومهن مشکل‌ساز شد و پیام‌رسان‌های داخلی از دسترس مردم خارج شدند.

خسارت قطعی برق دیتاسنترها

در حالی‌که در پیشرفته‌ترین کشورهای دنیا، جنگ دیتاسنترها بر سر قطعی یک دقیقه یا زیر یک دقیقه در طول سال است؛ در ایران قطعی‌های چند ساعته یا گاها یک شبانه‌روز و بیشتر را در دیتاسنترها شاهدیم و علت اصلی این دان‌تایم‌ها نیز قطعی برق است. خسارت‌های وارد شده به کسب‌وکارها و مردم از این قطعی‌ها، بسیار بالا است. در یک مورد، «علی امیری»؛ هم‌بنیان‌گذار شرکت زرین‌پال در صفحه ایکس خود می‌گوید قطعی‌های دیتاسنترها حدود ۹ میلیارد تومان خسارت به کاربرانش وارد کرده است. اسنپ‌فود، سرویس پرمشتری است که معمولا پس از هر قطعی برق دیتاسنتر، بزرگ‌ترین خسارت را می‌بیند و براساس گزارش‌های خود این شرکت، در آن روز تا ۵۰ درصد فروش معمول خود را از دست می‌دهد. «محمدعلی میهن‌خواه»، مدیرمحصول آسیاتک درباره ضرر و زیان ناشی از قطعی برق می‌گوید: «این قطعی‌های برق برای ارائه‌دهندگان سرور هزینه‌بردار است؛ چرا که باید هزینه‌های چند صد میلیاردی برای ارائه سرویس پایدار به مشتریان‌شان انجام دهند. در غیر این صورت مشتریان خود را از دست می‌دهند؛ موضوعی که به اعتقاد او، هم‌اکنون نیز رخ داده است و برخی کسب‌وکارها درحال جابه‌جایی محصول خود از روی سرورهای یک شرکت به شرکت دیگر هستند.» او درباره خسارات وارد شده بر کسب‌وکارها نیز چنین می‌گوید: «ضرر و زیان سمت سرویس‌گیرنده، از دسترس خارج‌شدن وب‌سایت و پلتفرمشان است که در برخی موارد مشکلات مالی زیادی به‌بار می‌آورد. مثل موضوعی که چند وقت پیش برای اسنپ و یا زرین‌پال رخ داد و چند ساعت از دسترس مشتریانش خارج شد و احتمالاً ضررهای مالی زیادی به آن‌ها زده شد.»

مشکل قطعی دیتاسنترها چیست؟

میهن‌خواه، عمده مشکلات پیش آمده برای دیتاسنترها در چند وقت اخیر را از ناحیه قطعی برق می‌داند و می‌گوید تامین برق برای دیتاسنترها هزینه بالایی دارد و برخی سیاست‌های تامین برق اضطراری دیتاسنترها اشتباه است یا ضعیف عمل می‌کند. او درباره چرایی مشکل‌ساز بودن برق دیتاسنترها می‌گوید:  «برخی دیتاسنترها درزمینه تأمین برق اضطراری ضعیف عمل می‌کنند. سیاست هر شرکت در تأمین برق سرورها متفاوت است، اما ما بعضاً در دوره سرویس‌دهی خود برای بررسی سلامت‌های زیرساختمان، به برق اضطراری سوئیچ می‌کنیم که البته به‌هیچ‌عنوان مشتریانمان لحظه سوئیچ را احساس نمی‌کنند. بحث تأمین برق اضطراری عملاً به موضوع سرمایه‌گذاری بازمی‌گردد. تأمین تجهیزات موردنیاز هزینه‌های بالایی دارد و علاوه بر تأمین برق اضطراری دیتاسنتر بایستی به مسائلی همچون سرمایش هم توجه کرد که دمای دیتاسنترها بالا نرود. اگر این ساختار درست رعایت نشود، چالش‌های زیادی می‌تواند ایجاد کند.» گاهی اوقات قطعی برق به سرعت رفع شده ولی تاثیراتی روی دیگر بخش‌های دیتاسنتر مانند سیستم سرمایشی گذاشته و باعث می‌شود به درستی کار نکند که باز هم مشکلاتی برای دیتاسنتر به وجود می‌آورد. در یک مورد از قطعی‌های ماه‌های اخیر، با وجود اینکه برق سریعا بازگشت ولی روشن نشدن سسیتم سرمایشی در سرویس‌دهی دیتاسنتر خلل ایجاد کرد. «محمد مظفری»، کارشناس فنی مراکزداده نیز به این موضوع اشاره دارد و می‌گوید اگرچه علت اصلی قطعی‌های اخیر دیتاسنترها، مستقیما به برق مربوط می‌شود ولی در چند مورد پیش آمده، سیستم کولینگ دیتاسنتر از مدار خارج شده است. مظفری درباره دلایل چالشی شدن برق دیتاسنترها در ایران می‌گوید: «دیتاسنترها به‌صورت خاص خودشان تولیدکننده برق نیستند و از شبکه توزیعی که به‌صورت عمومی وجود دارد، برق تأمین می‌کنند. در کشور ما مشکل تأمین برق در همه اصناف وجود دارد. اما در کنار تأمین برق معمولی از شبکه توزیعی، راه‌حل‌هایی برای تأمین برق اضطراری برای دیتاسنترها وجود دارد. انتظار این است که این برق اضطراری را به‌شکلی طراحی و پیش‌بینی کرده باشند که در قطع برقی در حدود ۲۴ ساعت نیز با مشکل مواجه نشوند.» به گفته مظفری، برخی نکات مثل تأمین سوخت برای سیستم‌های برق اضطراری یا عدم وجود قطعات یدکی که برای آورهال‌شدن سیستم‌ها و به‌روزرسانی آن‌ها موردنیاز است، می‌تواند روی موضوع تأمین برق اضطراری اثر بگذارد: «در موردی که اخیراً رخ داد، در دیتاسنتر مشکل قطع برق وجود نداشت. یعنی برق سیستم توزیع عمومی در شهر فعال بود ولی فرکانس ورودی برق تحت تأثیر قرار گرفت و باعث شد که سیستم برق اضطراری وارد مدار نشود. درحالی‌که ابزارها و سرورها و سوئیچ‌های دیتاسنتر از کار افتادند، ولی سیستم برق اضطراری وارد مدار نشد. نکاتی از این دست که نیازمند قطعاتی خاصی هستند، می‌توانند چالش‌هایی را برای دیتاسنترها به‌وجود آورند.» مظفری دلایل دیگری مانند اقتصاد دستوری و پایین نگه داشتن قیمت‌ها که باعث تضعیف شرکت‌ها می‌شود و نمی‌توانند برای تامین قطعات بهتر، اقدام کنند یا عدم چکاپ‌های روزانه و مدون دیتاسنترها، نام می‌برد که در قطعی‌های اخیر دخیل هستند.

راهکارهایی برای کاهش قطعی برق در دیتاسنترها

موسسه آپتایم می‌گوید در سال ۲۰۲۲، حدود ۲۳ درصد کل قطعی‌های دیتاسنتر در دنیا ناشی از مشکلات برق و تامین انرژی بوده است. قطعی برق در همه جای دنیا هست اما آنچه بیشتر اهمیت دارد؛ استفاده از روش‌های تامین برق اضطراری و جلوگیری از قطعی کل دیتاسنتر است. «احمد نیرومند»، معاون فناوری و برنامه‌ریزی سازمان نصر کشور درباره تامین دائمی برق دیتاسنترها می‌گوید:‌ «اگرچه تا به حال مشکل مقطعی دیتاسنترها و اختلال‌های اینترنتی به دلیل قطعی برق را کسی گردن نگرفته، اما وزارت نیرو باید اعلام کند که در صورت ادامه‌دار بودن قطعی‌های برق در سراسر کشور چه راهکاری برای تامین منابع دیتاسنترها دارد که در این راستا ایجاد کارگروهی متشکل از نمایندگان وزارتخانه‌های ارتباطات، نیرو و صنایع می‌تواند راهگشا باشد.» سینا سلطانی، مدیرعامل ابردراک ضمن اینکه  باور دارد نگاه زودبازده به این صنعت باعث شده شرکت‌ها در مواردی صرفه‌جویی کنند که باعث چنین مشکلاتی می‌شود؛ درباره روش‌های تامین برق دیتاسنترها می‌گوید: « در همه جای دنیا مراکز داده از چند مسیر برق دریافت می‌کنند و حداقل از دو تامین‌کننده برق استفاده می‌کنند. یا در مواردی که به شبکه برق سراسری وصل هستند اصلا نیروگاه خودشان را دارند که هم به دیتاسنتر برق می‌دهد و هم برق اضافی خود را می‌فروشد. در این فرایند اصلا قطعی برق به وجود نمی‌آید. البته در این موارد هم به ژنراتور و UPS نیاز است. اما در این صورت نیز اگر از این تجهیزات به صورت مدام استفاده شود و تعداد این تجهیزات نیز برای پشتیبانی از این حجم استفاده مناسب نباشد طبیعی است که چنین مشکلاتی بروز می‌کند.» به باور او، سرمایه‌گذاری و نگاه‌های طولانی مدت به این صنعت و رفتن سراغ یک زنجیره تامین برای پایداری سرویس‌ها، مشکل برق دیتاسنترها را حل می‌کند: «در کل پایداری سرویس یک زنجیره است و لزوما نمی‌توان دیتاسنتر، تامین‌کننده برق یا اداره برق را مقصر دانست. کل این زنجیره تامین باید پایدار باشند ولی کسی که سرویس ارائه می‌دهد؛ باید به این موارد توجه کند. در کشور ما خیلی در این زمینه تجربه وجود ندارد و با رشد روزافزون این حوزه نیز راهی جز سرمایه‌گذاری و بلندمدت دیدن این صنعت نداریم. تا وقتی به این صنعت نگاهی زودبازه شود؛ مجبور می‌شوند در مواردی صرفه‌جویی کنند که در موارد این‌چنینی خود را نشان می‌دهد.» علیرضا غزازانی، مدیر مرکز داده تبیان اعتقاد دارد باید سیستم‌های جایگزین و پشتیبان، درست طراحی شوند: « زمانی که دیتاسنتر به درستی مدیریت شود با رفتن برق شهری باید برق آن هم طبق استاندارد تامین شود. من به عنوان مشتری از دیتاسنتر استفاده می‌کنم که برقش نرود وگرنه اگر سرورها را در خانه خودم هم قرار می‌دادم برق قطع می‌شد.» مدیر مرکزداده تبیان نگهداری و مدیریت دست دیتاسنتر و رعایت استانداردها را هم خیلی مهم می‌داند: «زمانی که دیتاسنتر طراحی می‌شود همه چیز خوب است. یعنی بر اساس مکانیزم‌هایی که برای محاسبه load list دیتاسنتر اندازه‌گیری می‌شود، ژنراتور دیزلی طراحی می‌شود و همه چیز خوب کار می‌کند. زمانی که load را در دیتاسنتر زیاد می‌کنید، با وارد شدن تجهیزات به مدار، توان پاسخگویی به کل load وجود ندارد. ژنراتورهای دیزلی هم تجهیزات مکانیکی هستند، احتمال اینکه به مشکل فنی بخورند و کار نکنند وجود دارد، برای همین از چند ژنراتور استفاده می‌شود. اگر در طراحی به این‌ها دقت شود و در نگهداری و مدیریت دیتاسنتر استانداردها رعایت شود در این شرایط مشکل پیش نمی‌آید.» پویا پیرحسینلو، مدیرعامل ابرآروان هم اعتقاد دارد برق یک دیتاسنتر باید از دو نقطه مستقل تامین شود ولی در ایران به دلیل مشکلات زیرساختی، برق هیچ دیتاسنتری از دو پست مستقل تامین نمی‌شود. او ادامه می‌دهد: «مساله بعدی این است وقتی از یک جا برق تامین می‌کنی چقدر تحمل داری برق قطع شود. وقتی هفته‌ای ۱۰ – ۲۰ ساعت برق قطع می‌شود فشار به UPSها بالا می‌رود و احتمال از دسترس خارج شدن‌شان بالا می‌رود. گام بعدی این است ژنراتورها چقدر ظرفیت دارند و چقدر به شکل دوره‌ای تعمیر می‌شوند، در نتیجه چقدر تحمل قطعی برق را دارند؟»