حملات Advanced Persistent Threat یا به اختصار APT یکی از پیچیده‌ترین و خطرناک‌ترین انواع حملات سایبری هستند که هدف اصلی آن‌ها دسترسی طولانی‌مدت به شبکه‌ها و سیستم‌های حساس است. این حملات معمولاً توسط گروه‌های هکری حرفه‌ای و سازمان‌یافته انجام می‌شوند و هدفشان سرقت اطلاعات ارزشمند، جاسوسی صنعتی یا ایجاد اختلال در زیرساخت‌های حیاتی می‌باشد. آنچه APT را از دیگر حملات سایبری متمایز میکند سطح بالای مهارت مهاجمان، تکنیک‌های پیچیده و استمرار در انجام حمله برای مدت طولانی است به گونه‌ای که حمله به‌طور پنهانی و بدون شناسایی ادامه یابد.
در دنیای امروزی که بسیاری از اطلاعات مهم و حیاتی به‌صورت دیجیتال ذخیره می‌شوند تهدیدات APT به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های امنیتی برای سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ تبدیل شده‌اند. این مقاله به بررسی ماهیت حملات APT، ابزارها و راهکارهای شناسایی و پیشگیری از این نوع حملات و معرفی انواع و نمونه‌هایی از آن خواهد پرداخت تا اهمیت این تهدیدات و روش‌های مقابله با آن‌ها بهتر درک شود.
حمله APT چیست؟
حملات APT نوعی حمله سایبری پیشرفته و مداوم هستند که توسط مهاجمان ماهر و معمولاً با انگیزه‌های خاص مانند جاسوسی سایبری، سرقت اطلاعات حساس یا تخریب زیرساخت‌ها انجام می‌شوند. برخلاف حملات سریع و مخربی که به سرعت اتفاق می‌افتند و ممکن است فوراً شناسایی شوند حملات APT با دقت و صبر زیادی انجام می‌شوند و هدفشان ماندگاری در سیستم قربانی برای مدت طولانی است.
در این حملات، مهاجمان از تکنیک‌های پیچیده برای نفوذ به سیستم‌ها استفاده می‌کنند و سپس بدون اینکه شناسایی شوند به‌طور مداوم و مخفیانه در سیستم باقی می‌مانند. این نوع حملات اغلب در برابر اهدافی مانند دولت‌ها، مؤسسات مالی، شرکت‌های بزرگ و زیرساخت‌های حیاتی صورت می‌گیرند و معمولاً توسط گروه‌های هکری بسیار حرفه‌ای که ممکن است به دولت‌ها یا سازمان‌های بزرگ وابسته باشند انجام می‌شود.
یکی از ویژگی‌های بارز حملات APT این است که به دنبال سرقت اطلاعات حساس و ارزشمند مانند داده‌های مالی، اطلاعات محرمانه دولتی، طرح‌های صنعتی و یا حتی جاسوسی اطلاعاتی هستند. این اطلاعات سپس می‌تواند به اشکال مختلفی مورد استفاده قرار گیرد، از فروش به دیگر گروه‌های مخرب گرفته تا بهره‌برداری برای اهداف اقتصادی یا نظامی
این حملات به دلیل ماهیت مخفیانه و سازمان‌دهی‌شده‌ای که دارند، اغلب به‌سختی شناسایی می‌شوند و ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد تا قربانی از وجود چنین تهدیدی باخبر شود. به همین دلیل، مقابله با حملات APT نیازمند رویکردهای امنیتی پیشرفته و چندلایه است تا نه تنها از ورود مهاجمان جلوگیری شود، بلکه فعالیت‌های مخرب آن‌ها نیز در صورت موفقیت در نفوذ، شناسایی و مهار گردد.
حملات APT چگونه انجام می‌شوند؟
حملات APT یک فرایند پیچیده و چندمرحله‌ای دارند که شامل فازهای متعددی برای نفوذ، ماندگاری و استخراج اطلاعات از یک سیستم یا شبکه هدف است. مهاجمان در این حملات از تکنیک‌ها و ابزارهای پیشرفته‌ای استفاده می‌کنند تا بدون شناسایی، برای مدت طولانی در سیستم قربانی باقی بمانند. مراحل اصلی یک حمله APT به صورت زیر است:
-
شناسایی و جمع‌آوری اطلاعات
در اولین مرحله مهاجمین با استفاده از ابزارهای مختلف و تکنیک‌های عمومی یا تخصصی، اطلاعات لازم برای برنامه‌ریزی حمله خود را جمع‌آوری می‌کنند. این اطلاعات ممکن است شامل ساختار شبکه، نقاط ضعف امنیتی، افراد کلیدی سازمان و سیستم‌های حساس باشد. جمع‌آوری اطلاعات از طریق تکنیک‌هایی مانند مهندسی اجتماعی، تحقیق در اینترنت و بررسی شبکه‌ها صورت می‌گیرد.
-
نفوذ اولیه (Initial Intrusion)
پس از جمع‌آوری اطلاعات کافی، مهاجمان تلاش می‌کنند به شبکه هدف نفوذ کنند. روش‌های مختلفی برای این کار وجود دارد، از جمله استفاده از حملات فیشینگ، مهندسی اجتماعی، سوءاستفاده از نقاط ضعف نرم‌افزاری یا اجرای بدافزارها. هدف این مرحله ایجاد اولین ورود به شبکه است، که معمولاً از طریق یک دستگاه یا حساب کاربری آسیب‌پذیر صورت می‌گیرد.
-
استقرار و پایداری (Establishing Persistence)
پس از نفوذ موفق، مهاجمین تلاش می‌کنند حضور خود را در سیستم قربانی پایدار کنند. آن‌ها نرم‌افزارهای مخرب مانند backdoor یا ابزارهای دسترسی از راه دور را نصب می‌کنند که به آن‌ها امکان می‌دهد به شبکه برگردند حتی اگر کاربر یا مدیر سیستم متوجه فعالیت‌های مشکوک شود و برخی از دسترسی‌ها را مسدود کند.
-
گسترش دسترسی (Lateral Movement)
مهاجمان برای دستیابی به اطلاعات ارزشمندتر یا کنترل بیشتر، دسترسی خود را در شبکه گسترش می‌دهند. آن‌ها از حساب‌های کاربری مختلف و تجهیزات دیگر در شبکه برای حرکت درون شبکه و یافتن سیستم‌های حیاتی استفاده می‌کنند. این مرحله ممکن است شامل افزایش سطح دسترسی از یک حساب کاربری عادی به یک حساب کاربری مدیریتی نیز باشد.
-
جمع‌آوری اطلاعات و استخراج (Data Collection and Exfiltration)
هنگامی که مهاجمان به اهداف خود دسترسی پیدا می‌کنند، اطلاعات حساس را جمع‌آوری و آن‌ها را به بیرون از شبکه ارسال می‌کنند. این اطلاعات می‌تواند شامل اطلاعات تجاری، داده‌های مالی، اسرار دولتی یا هرگونه اطلاعات دیگری باشد که هدف اصلی حمله را تشکیل می‌دهد. برای جلوگیری از شناسایی این مرحله معمولاً به آرامی و با تکنیک‌های رمزگذاری یا تغییر مسیر ترافیک صورت می‌گیرد.
-
پنهانکاری و فرار
یکی از ویژگی‌های کلیدی حملات APT پنهانکاری است. مهاجمان سعی می‌کنند تا حضور خود را مخفی نگه دارند و به هیچ وجه فعالیت‌های آن‌ها توسط تیم‌های امنیتی شناسایی نشود. این ممکن است شامل پاک‌سازی لاگ‌های سیستمی، استفاده از تکنیک‌های رمزنگاری برای پنهان کردن داده‌های ارسالی و استفاده از ابزارهای امنیتی خودکار برای جلوگیری از تشخیص باشد.
-
خروج یا ادامه فعالیت (Exit or Continuation)
پس از اتمام مراحل اولیه حمله و سرقت اطلاعات، مهاجمان ممکن است سیستم را ترک کنند یا همچنان به حضور خود ادامه دهند تا در آینده حملات جدیدتری انجام دهند. در بسیاری از موارد، حمله APT به عنوان یک تهدید مداوم باقی می‌ماند و مهاجمان با گذشت زمان به اطلاعات بیشتری دسترسی پیدا می‌کنند.
انواع حملات APT و مثال‌های معروف
حملات مبتنی بر دولت‌ها
حملات APT که از سوی دولت‌ها و سازمان‌های دولتی انجام می‌شوند، معمولاً با اهداف سیاسی و جاسوسی انجام می‌شوند. این نوع حملات به دنبال دسترسی به داده‌های حساس در زمینه‌هایی مانند اطلاعات نظامی، اقتصادی یا دیپلماتیک هستند. برای مثال:
-
APT28 (Fancy Bear):
این گروه که به دولت روسیه نسبت داده می‌شود در طی چندین سال، حملات متعددی را علیه سازمان‌های دولتی و نظامی کشورهای مختلف از جمله ایالات متحده و اروپا انجام داده است.
-
APT1:
این گروه مرتبط با دولت چین است و یکی از معروف‌ترین گروه‌های APT است که در سال 2013 توسط Mandiant افشا شد. این گروه به سرقت اطلاعات از صدها شرکت و سازمان در سراسر جهان متهم شده است.
حملات مبتنی بر جاسوسی اقتصادی
هدف از این حملات دستیابی به اطلاعات تجاری یا تکنولوژیکی حساس برای به‌دست آوردن مزیت رقابتی است. سازمان‌ها و صنایع بزرگ مانند فناوری اطلاعات، داروسازی، انرژی و هوانوردی از اهداف اصلی این حملات هستند.
-
Titan Rain
یکی از بزرگ‌ترین حملات APT در دهه 2000 که به مجموعه‌ای از حملات سایبری اشاره دارد که توسط گروه‌های هکر چینی علیه سیستم‌های دولتی و شرکت‌های بزرگ ایالات متحده انجام شد. هدف این حملات دسترسی به اطلاعات نظامی و تجاری بود.
حملات علیه زیرساخت‌های حیاتی
در این نوع حملات، مهاجمان به زیرساخت‌های حیاتی یک کشور مانند شبکه‌های برق، آب، حمل‌ونقل یا حتی بیمارستان‌ها حمله می‌کنند. این حملات اغلب با هدف اختلال در عملکرد حیاتی کشور یا ایجاد وحشت عمومی انجام می‌شوند.
-
Stuxnet
یکی از معروف‌ترین حملات APT است که به ایالات متحده و اسرائیل تعلق دارد. هدف آن سیستم‌های کنترل صنعتی در تأسیسات هسته‌ای ایران بود و به تخریب سانتریفیوژهای هسته‌ای ایران منجر شد.
حملات علیه سازمان‌های بین‌المللی
برخی حملات APT با هدف دسترسی به داده‌های حساس در سازمان‌های بین‌المللی و موسسات جهانی انجام می‌شوند. این نوع حملات به‌ویژه در زمینه دسترسی به اطلاعات مهم در حوزه‌های دیپلماسی و امنیت جهانی شناخته شده‌اند.
-
Operation Aurora:
حمله‌ای بود که در سال 2010 توسط گروهی از هکرها که به چین نسبت داده می‌شوند، علیه شرکت‌های بزرگ فناوری از جمله گوگل و Adobe انجام شد. هدف این حمله سرقت مالکیت فکری و اطلاعات حساس شرکت‌ها بود.
حملات سایبری با انگیزه‌های سیاسی و اجتماعی
این نوع حملات معمولاً با هدف آسیب رساندن به ساختارهای دولتی، انتشار اطلاعات نادرست و دسترسی به اطلاعات محرمانه دولت‌ها انجام می‌شوند.
-
APT33:
این گروه هکری مرتبط با ایران، به ویژه در حوزه‌های هوانوردی و انرژی کشورهای حوزه خلیج فارس و ایالات متحده فعال بوده است. هدف اصلی این گروه جمع‌آوری اطلاعات و ایجاد اختلال در زیرساخت‌های مهم بوده است.
روش‌های تشخیص یک حمله APT
در این بخش مقاله به بررسی روش‌های تشخیص یک حمله APT می‌پردازیم که به سازمان‌ها کمک میکند تا میزان آسیب‌پذیری خود را کاهش دهند و در برابر این تهدیدات پیشرفته محافظت کنند.
-
مانیتورینگ شبکه
یکی از موثرترین روش‌های تشخیص حملات APT، مانیتورینگ مداوم ترافیک شبکه است. ابزارهای تحلیل ترافیک می‌توانند الگوهای غیرعادی را شناسایی کنند. به طور خاص، ترافیک خروجی در صورت ارسال داده‌های حساس به سمت آدرس‌های مشکوک، می‌تواند نشانه‌ای از حمله باشد. استفاده از سیستم‌های تشخیص نفوذ (IDS) و سیستم‌های پیشگیری از نفوذ (IPS) می‌تواند به شناسایی و مسدود کردن تهدیدات کمک کند.
-
تحلیل رفتار کاربران
روش دیگر برای تشخیص حملات APT تحلیل رفتار کاربران است. این روش به شناسایی فعالیت‌های غیرعادی در رفتار کاربران و سیستم‌ها می‌پردازد. با ایجاد یک هنجار از رفتارهای فرآیندها و کاربران می‌توان فعالیت‌هایی که از این هنجار خارج می‌شوند را شناسایی کرده و به احتمال زیاد به وجود یک حمله اشاره کرد. این تحلیلات می‌توانند شامل زمان‌های غیرمعمول ورود به سیستم، تغییرات غیرعادی در سطح دسترسی و یا فعالیت‌های مشکوک در راستای دسترسی به اطلاعات حساس باشند.
-
تحلیل لاگ‌ها
بررسی لاگ‌های سیستم و رویدادهای ثبت‌شده می‌تواند نشانه‌های مهمی از وجود یک حمله APT به سازمان ارائه دهد. لاگ‌ها شامل اطلاعاتی درباره ورود و خروج کاربران، تغییرات در سیستم‌ها و فعالیت‌های انجام‌شده در شبکه هستند. تحلیل دقیق و منظم این لاگ‌ها می‌تواند به شناسایی تهدیدات پنهان و الگوهای مشکوک کمک کند. ابزارهای تحلیلی و سیستم‌های SIEM (مدیریت رویدادهای امنیتی و اطلاعات) می‌توانند در این زمینه مفید واقع شوند.
SIEM چیست و چگونه از کسب و کار ما مراقبت میکند؟
-
انجام تست‌های نفوذ
تست‌های نفوذ به شناسایی نقاط ضعف سیستم‌ها و شبکه‌ها کمک میکند و می‌تواند به شناسایی آسیب‌پذیری‌هایی که ممکن است توسط حملات APT مورد سوءاستفاده قرار گیرند اشاره کند. این تست‌ها باید به صورت دوره‌ای و منظم انجام شوند تا از ایمنی و امنیت زیرساخت‌ها اطمینان حاصل شود. شناسایی و رفع آسیب‌پذیری‌ها می‌تواند راهی مؤثر در پیشگیری از حملات باشد.
-
هوش تهدید (Threat intelligence)
استفاده از منابع هوش تهدید می‌تواند در تشخیص و شناسایی حملات APT مؤثر باشد. این منابع شامل اطلاعاتی در مورد تهدیدات جدید، نرم‌افزارهای مخرب و تکنیک‌های مورد استفاده توسط حمله‌کنندگان است. با بروز نگه‌داشتن اطلاعات و درک روش‌های جدید حمله، سازمان‌ها می‌توانند تهدیدات را زودتر شناسایی کنند و استراتژی‌های دفاعی مؤثرتری اتخاذ کنند.
روش‌های پیشگیری کردن از حمله APT
یکی از مهم‌ترین مراحل در پیشگیری از حملات APT ایجاد یک فرهنگ امنیتی قوی در سازمان‌ها می‌باشد. این فرهنگ شامل آموزش کارکنان در خصوص تهدیدات سایبری و افزایش آگاهی آنان نسبت به رفتارهای ایمن در فضای مجازی است. کارکنان باید درک کاملی از روش‌های نفوذ میان‌سازمانی داشته باشند و نحوه شناسایی نشانه‌های حملات را یاد بگیرند. برگزاری دوره‌های آموزشی منظم و شبیه‌سازی سناریوهای حمله می‌تواند به تقویت این دانش کمک کند.
استفاده از فناوری‌های پیشرفته و ابزارهای امنیتی نیز یکی دیگر از روش‌های موثر در پیشگیری از حملات APT است. سیستم‌های تشخیص نفوذ، نرم‌افزارهای ضدویروس و فایروال‌های قوی می‌توانند به شناسایی و مقابله با تهدیدات مختلف کمک کنند. به‌روزرسانی مداوم این نرم‌افزارها و سیستم‌ها به سامان‌دهی آن‌ها از آسیب‌پذیری‌های موجود کمک میکند. استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی و یادگیری ماشین نیز می‌تواند به افزایش توانایی شناسایی الگوهای نامتعارف و رفتارهای مشکوک کمک کند.
مدیریت دسترسی و کنترل کاربران یکی دیگر از اصول پیشگیری از حملات APT به شمار می‌آید. تنظیم سطوح مختلف دسترسی به منابع اطلاعاتی و محدود کردن دسترسی به کاربران غیرضروری می‌تواند از نفوذ غیرمجازی به سیستم‌ها جلوگیری کند. علاوه بر این، نگهداری و نظارت بر فعالیت‌های کاربران برای شناسایی هرگونه رفتار غیرعادی و مشکوک اهمیت دارد.
جمع بندی…
حملات APT به‌عنوان یکی از پیچیده‌ترین و مداوم‌ترین تهدیدات سایبری، چالش‌های جدی برای امنیت اطلاعات سازمان‌ها و دولت‌ها ایجاد می‌کنند. ویژگی بارز این حملات، نفوذ طولانی‌مدت و پنهانکاری است که آن‌ها را به یکی از خطرناک‌ترین انواع حملات تبدیل میکند. برای مقابله با این تهدیدات، تنها ابزارهای امنیتی فنی کافی نیستند؛ بلکه نیاز به استراتژی‌های چندلایه‌ای از جمله فرهنگ امنیت سایبری، به‌کارگیری فناوری‌های پیشرفته و مدیریت دقیق دسترسی‌ها نیز ضروری است. با ترکیب این روش‌ها، سازمان‌ها می‌توانند از اطلاعات حیاتی خود در برابر این حملات محافظت کرده و تهدیدات را در سریع‌ترین زمان ممکن شناسایی و مهار کنند.
