کرم‌های کامپیوتری (Worm) یکی از انواع بدافزارهای خطرناک هستند که می‌توانند به سرعت در شبکه‌ها گسترش یابند و به سیستم‌های مختلف آسیب برسانند. برخلاف ویروس‌ها، کرم‌ها برای تکثیر نیازی به فایل میزبان ندارند و به طور مستقل می‌توانند به شبکه‌ها و سیستم‌ها نفوذ کنند. این ویژگی آنها را بسیار خطرناک و مؤثر می‌سازد زیرا می‌توانند بدون نیاز به دخالت کاربر به گسترش خود ادامه دهند.
در این مقاله به بررسی ویژگی‌ها، نحوه عملکرد و تاثیرات مخرب کرم‌های کامپیوتری می‌پردازیم. با ما همراه باشید تا از نحوه گسترش این بدافزار و راهکارهای مقابله با آن آگاه شوید.
کرم‌های کامپیوتری چیستند؟
کرم‌های کامپیوتری نوعی بدافزار هستند که به صورت خودمختار و بدون نیاز به دخالت انسان از یک سیستم به سیستم دیگر منتقل میشوند. این نوع بدافزار به طور خاص به گونه‌ای طراحی شده است که از طریق شبکه‌ها گسترش یافته و به سیستم‌های دیگر نفوذ کند. برخلاف ویروس‌ها، کرم‌ها نیازی به پیوست شدن به یک فایل یا برنامه ندارند و می‌توانند خود را به صورت مستقل تکثیر و پخش کنند. هدف اصلی کرم‌ها معمولاً ایجاد اختلال در سیستم‌ها، شبکه‌ها و حتی مصرف منابع سیستمی مانند پهنای باند و پردازشگر است.
تاریخچه کرم‌های کامپیوتری به دهه ۱۹۸۰ برمی‌گردد. اولین کرم کامپیوتری شناخته شده با نام “کرم موریس” در سال ۱۹۸۸ توسط رابرت تاپان موریس، دانشجوی دانشگاه MIT منتشر شد. هدف این کرم بررسی میزان گستردگی اینترنت بود اما به دلیل خطاهای موجود در کد آن، کرم به سرعت پخش شد و باعث اختلال در هزاران سیستم شد. این حادثه نه تنها نشان داد که کرم‌های کامپیوتری چه میزان آسیب‌پذیری دارند، بلکه نخستین گام برای توجه بیشتر به امنیت شبکه‌ها و سیستم‌ها بود.
کرم‌های کامپیوتری چگونه پخش میشوند؟
کرم‌های کامپیوتری می‌توانند به روش‌های مختلفی منتشر شوند که به دلیل ویژگی خودمختاری و توانایی آنها در گسترش سریع، خطرات بسیاری را به همراه دارند. یکی از ویژگی‌های اصلی کرم‌ها این است که برای گسترش نیازی به فایل میزبان ندارند بلکه از طریق ضعف‌های امنیتی یا اشتراک‌گذاری‌های غیرمجاز به سیستم‌ها و شبکه‌ها نفوذ می‌کنند. آنها می‌توانند به سرعت در سراسر شبکه‌ها، سیستم‌های شخصی و حتی دستگاه‌های خارجی مانند USB گسترش یابند.
روش‌های انتشار کرم‌های کامپیوتری عبارت‌اند از:
-
حمله فیشینگ:
ایمیل‌های جعلی که به نظر معتبر می‌آیند می‌توانند کرم‌هایی را در لینک‌های فاسد قرار دهند. این ایمیل‌ها کاربران را ترغیب به کلیک کردن روی لینک‌های مخرب می‌کنند.
-
Spear-Phishing:
این نوع حملات فیشینگ هدفمند هستند و می‌توانند بدافزارهای خطرناکی مانند کرم‌های باج‌افزار را به سیستم‌ها وارد کنند.
-
شبکه‌ها:
کرم‌ها می‌توانند از طریق دسترسی مشترک و ضعف‌های امنیتی در شبکه‌های محلی و اینترنت گسترش یابند.
-
حفره‌های امنیتی نرم‌افزاری:
کرم‌ها می‌توانند با سوءاستفاده از آسیب‌پذیری‌های امنیتی نرم‌افزارها به سیستم‌ها وارد شوند و به راحتی گسترش یابند.
-
اشتراک‌گذاری فایل:
شبکه‌های اشتراک‌گذاری فایل مانند P2P می‌توانند محملی برای انتقال کرم‌ها و دیگر بدافزارها باشند.
-
شبکه‌های اجتماعی:
پلتفرم‌های اجتماعی مانند مای اسپیس نیز تحت تاثیر انواع خاصی از کرم‌ها قرار گرفته‌اند و بدافزارها از طریق لینک‌های مخرب در این شبکه‌ها منتشر میشوند.
-
دستگاه‌های خارجی:
کرم‌ها می‌توانند از طریق دستگاه‌های خارجی مانند USB یا هارد دیسک‌های خارجی به سیستم‌ها نفوذ کنند و آنها را آلوده کنند.
نمونه‌های معروف کرم‌های کامپیوتری
کرم‌های کامپیوتری در طول تاریخ فناوری به‌عنوان یکی از مخرب‌ترین و پیچیده‌ترین بدافزارها شناخته شده‌اند. این کرم‌ها نه تنها خسارات اقتصادی سنگینی وارد کرده‌اند، بلکه در بسیاری از موارد به عنوان ابزارهای جنگ سایبری نیز مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در ادامه به چند نمونه از کرم‌های معروف کامپیوتری که به دلیل مخرب بودن و کاربرد خاص‌شان شناخته شده‌اند، اشاره می‌کنیم.
Stuxnet
کرم استاکس‌نت یکی از معروف‌ترین کرم‌های کامپیوتری است که در سال ۲۰۱۰ کشف شد. این کرم به‌طور خاص برای آسیب رساندن به سیستم‌های کنترل صنعتی طراحی شده بود و برنامه غنی‌سازی اورانیوم کشور ما، ایران را هدف قرار داد. این بدافزار به عنوان اولین نمونه‌ای از یک حمله سایبری طراحی‌شده برای نابودی تجهیزات فیزیکی شناخته می‌شود. استاکس‌نت توسط ایالات متحده و اسرائیل ایجاد شد و توانست سانتریفیوژهای ایران را از کار بیندازد. استاکس‌نت به عنوان یک ابزار جنگ سایبری پیچیده، تحول مهمی در استفاده از بدافزارها در نبردهای سایبری به شمار می‌آید.
Duqu
کرم Duqu در سپتامبر ۲۰۱۱ کشف شد و به دلیل شباهت‌هایش با استاکس‌نت به عنوان یکی از کرم‌های مرتبط با این بدافزار شناخته می‌شود. این کرم به جای تخریب فیزیکی، برای جاسوسی و سرقت اطلاعات طراحی شده بود. Duqu به‌طور خاص به دنبال جمع‌آوری اطلاعات و داده‌های حساس از اهداف خود بود و همچنین توانایی‌هایی برای حذف فایل‌ها و ایجاد اختلال در سیستم‌های قربانی داشت. استفاده از این کرم به عنوان ابزاری برای سرقت اطلاعات از برنامه‌های هسته‌ای ایران، نشان‌دهنده اهمیت و خطرات این نوع از حملات سایبری است.
Flame
کرم Flame یکی از پیچیده‌ترین کرم‌های کامپیوتری تاریخ است که در سال ۲۰۱۲ کشف شد. این کرم به عنوان یک ابزار جاسوسی سایبری عمل می‌کرد و هزاران کامپیوتر را در کشورهای خاورمیانه، به‌ویژه ایران، آلوده کرده بود. Flame شباهت‌های زیادی با استاکس‌نت داشت و از آن به‌عنوان یک ابزار نظارتی برای جمع‌آوری اطلاعات از سیستم‌های آلوده استفاده می‌شد. هدف اصلی Flame جاسوسی از اهداف سیاسی و صنعتی بود و به عنوان یکی از پیچیده‌ترین بدافزارهای ساخته‌شده توسط دولت‌ها شناخته می‌شود.
Code Red
کرم Code Red در سال ۲۰۰۱ به‌طور گسترده منتشر شد و توانست سرورهای تحت وب IIS مایکروسافت را آلوده کند. این کرم توانست در عرض چند ساعت بیش از ۳۵۰ هزار سرور را آلوده کند و به دلیل تخریب‌های گسترده‌ای که ایجاد کرد، به عنوان یکی از معروف‌ترین کرم‌های تاریخ شناخته شد. Code Red علاوه بر تکثیر سریع خود، توانست به وب‌سایت‌های متعددی حمله کرده و آنها را از دسترس خارج کند.
علائم وجود داشتن کرم کامپیوتری
کرم‌های کامپیوتری، مانند دیگر بدافزارها، می‌توانند نشانه‌ها و آثار مخربی روی سیستم‌های آلوده بگذارند. شناسایی این نشانه‌ها به کاربران کمک می‌کند تا سریع‌تر متوجه وجود مشکل شوند و برای مقابله با آنها اقدام کنند. در زیر به برخی از نشانه‌های متداول آلوده شدن به کرم‌های کامپیوتری و آثار مخرب آنها اشاره می‌کنیم:
-
کاهش سرعت سیستم و عملکرد ضعیف
یکی از اولین نشانه‌های آلوده شدن به کرم‌ها کاهش سرعت سیستم است. کرم‌ها از منابع سیستم، مانند حافظه و پردازشگر استفاده می‌کنند تا خود را تکثیر کنند و به شبکه‌های دیگر منتقل شوند. این موضوع باعث می‌شود که عملکرد کلی سیستم ضعیف شود و سرعت انجام وظایف ساده مانند باز کردن فایل‌ها و اجرای برنامه‌ها کاهش یابد.
-
افزایش غیرعادی ترافیک شبکه
کرم‌ها برای تکثیر و انتشار خود از شبکه‌های محلی و اینترنت استفاده می‌کنند. این امر باعث افزایش غیرعادی ترافیک شبکه می‌شود. اگر کاربران متوجه شوند که حجم داده‌های ارسالی و دریافتی افزایش پیدا کرده یا سرعت اینترنت کند شده است، ممکن است سیستم آنها آلوده به کرم شده باشد.
-
پیغام‌های خطای غیرمنتظره و بستن ناگهانی برنامه‌ها
کرم‌ها می‌توانند فایل‌های سیستمی و برنامه‌ها را تغییر داده یا به آنها آسیب برسانند. این موضوع ممکن است باعث بروز پیغام‌های خطای غیرمنتظره شود و برنامه‌ها بدون هیچ هشداری بسته شوند. کاربرانی که به‌طور مکرر با این مشکلات مواجه میشوند باید احتمال آلوده شدن سیستم به کرم را در نظر بگیرند.
-
تغییرات غیرمجاز در فایل‌ها و داده‌ها
کرم‌ها به دلیل توانایی خود در تکثیر و گسترش، ممکن است باعث تغییر یا حذف فایل‌ها در سیستم شوند. اگر کاربران متوجه شدند که فایل‌هایی از سیستم حذف شده‌اند یا بدون اجازه تغییر کرده‌اند، احتمالاً سیستم آنها به کرم آلوده شده است.
-
افزایش غیرعادی فعالیت دیسک سخت
کرم‌ها به‌طور مداوم خود را تکثیر می‌کنند و داده‌هایی را در سیستم ذخیره می‌کنند که ممکن است باعث افزایش فعالیت دیسک سخت شود. کاربران می‌توانند با بررسی چراغ دیسک سخت یا استفاده از ابزارهای نظارت بر عملکرد سیستم، به این موضوع پی ببرند
چگونه از کرم‌های کامپیوتری جلوگیری کنیم؟
برای جلوگیری از آلوده شدن به کرم‌های کامپیوتری، باید یک سری اقدامات پیشگیرانه انجام دهید که می‌تواند تأثیر بسیار زیادی در حفظ امنیت سیستم‌ها داشته باشد. هر کدام از این روش‌ها اهمیت ویژه‌ای دارند و می‌توانند خطرات ناشی از کرم‌های کامپیوتری را کاهش دهند. در ادامه به برخی از این اقدامات اشاره می‌کنیم:
-
بروزرسانی منظم نرم‌افزارها و سیستم‌عامل
بروزرسانی نرم‌افزارها و سیستم‌عامل‌ها باعث می‌شود که آسیب‌پذیری‌های موجود در آنها اصلاح شده و احتمال نفوذ کرم‌های کامپیوتری کاهش یابد. کرم‌ها اغلب از حفره‌های امنیتی در نرم‌افزارهای قدیمی و بدون پچ استفاده می‌کنند تا به سیستم‌ها وارد شوند. بنابراین با بروزرسانی منظم، احتمال سوءاستفاده کاهش می‌یابد.
-
استفاده از آنتی‌ویروس و نرم‌افزارهای امنیتی
نصب و استفاده از آنتی‌ویروس‌های معتبر یکی از بهترین راه‌ها برای جلوگیری از آلوده شدن به کرم‌های کامپیوتری است. این نرم‌افزارها قادرند فایل‌ها و برنامه‌ها را به طور مداوم اسکن کرده و تهدیدات را شناسایی و خنثی کنند. فعال کردن اسکن‌های منظم می‌تواند به شناسایی و پاکسازی کرم‌ها قبل از آسیب‌رسانی به سیستم کمک کند.
-
اجتناب از باز کردن پیوست‌ها و لینک‌های ناشناس
کرم‌های کامپیوتری معمولاً از طریق ایمیل‌های فیشینگ و پیام‌های حاوی لینک‌های مخرب پخش میشوند. اجتناب از باز کردن پیوست‌های ناشناس و کلیک بر روی لینک‌های مشکوک می‌تواند ریسک آلوده شدن به کرم‌ها را به شدت کاهش دهد. همیشه باید از معتبر بودن فرستنده مطمئن شوید.
-
استفاده از دستگاه‌های خارجی با احتیاط
دستگاه‌های خارجی مانند USB و هارد دیسک‌ها می‌توانند وسیله‌ای برای انتقال کرم‌ها باشند. قبل از استفاده از این دستگاه‌ها، آنها را اسکن کنید تا مطمئن شوید که هیچ گونه آلودگی وجود ندارد. این کار به شما اطمینان می‌دهد که از ورود کرم‌ها از طریق دستگاه‌های خارجی جلوگیری کرده‌اید.
جمع‌بندی…
کرم‌های کامپیوتری به دلیل توانایی در تکثیر مستقل و سریع، یکی از مخرب‌ترین انواع بدافزارها محسوب میشوند. این بدافزارها می‌توانند بدون نیاز به دخالت کاربر از طریق شبکه‌ها و دستگاه‌های خارجی به سرعت منتشر شوند و به سیستم‌های متعددی آسیب برسانند. برای پیشگیری از این نوع حملات، بروزرسانی مداوم نرم‌افزارها، استفاده از آنتی‌ویروس‌های معتبر و احتیاط در باز کردن پیوست‌ها و لینک‌های مشکوک ضروری است. شناخت علائم کرم‌ها مانند کاهش سرعت سیستم، افزایش ترافیک شبکه و تغییرات غیرمجاز در فایل‌ها به کاربران کمک می‌کند تا زودتر اقدام به مقابله کنند.
