سرور RADIUS یا RADIUS Server چیست و چه کاربردی دارد؟ مقایسه با TACACS+

سرور RADIUS یکی از مهم‌ترین اجزای زیرساخت‌های امنیت شبکه است که برای احراز هویت، مجوزدهی و حسابداری کاربران (AAA) مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سرور نقش کلیدی در کنترل دسترسی کاربران به منابع شبکه، به‌ویژه در شبکه‌های وای‌فای سازمانی، VPNها و سیستم‌های مبتنی بر اکتیو دایرکتوری دارد.

RADIUS Server چیست؟

RADIUS Server یا سرور RADIUS مخفف عبارت Remote Authentication Dial-In User Service است و یک پروتکل شبکه‌ای استاندارد برای انجام سه عملکرد اصلی در شبکه‌هاست: احراز هویت (Authentication)، مجوزدهی (Authorization) و حسابداری (Accounting) که به اختصار AAA نیز نامیده می‌شود. این سرور بین کاربرانی که قصد دسترسی به منابع شبکه را دارند و سیستم‌های مدیریتی مرکزی قرار می‌گیرد و با بررسی اطلاعات کاربری مانند نام کاربری و رمز عبور، تعیین می‌کند که آیا کاربر مجاز به دسترسی است یا خیر.

عملکرد RADIUS به این صورت است که کلاینت‌ها (مثل مودم‌ها، سوئیچ‌ها، روترها یا اکسس‌پوینت‌ها) درخواست‌های دسترسی را به سرور RADIUS ارسال می‌کنند. سپس این سرور اطلاعات را با پایگاه داده‌ای مانند اکتیو دایرکتوری یا فایل‌های محلی تطبیق می‌دهد و در صورت تطابق، اجازه دسترسی صادر می‌شود. علاوه بر این، سرور RADIUS قابلیت ثبت و گزارش‌گیری دقیق از فعالیت‌های کاربران را نیز دارد که برای مدیریت و نظارت بر امنیت شبکه اهمیت بالایی دارد.

RADIUS چگونه کار می‌کند؟

ارسال درخواست احراز هویت:

فرآیند کاری RADIUS با تلاش کاربر برای دسترسی به شبکه آغاز می‌شود. کاربر نام کاربری و رمز عبور خود را وارد می‌کند و این اطلاعات از طریق یک دستگاه میانی مانند روتر، سوئیچ یا اکسس‌پوینت (که به آن RADIUS Client گفته می‌شود) به سرور RADIUS ارسال می‌شود.

بررسی اطلاعات کاربر:

سرور RADIUS پس از دریافت اطلاعات کاربر، آن را با یک پایگاه داده مانند اکتیو دایرکتوری، LDAP یا بانک اطلاعاتی داخلی مقایسه می‌کند. اگر اطلاعات واردشده درست باشد، سرور کاربر را تایید می‌کند و وارد مرحله بعد می‌شود.

صدور مجوز دسترسی:

در این مرحله سرور RADIUS تصمیم می‌گیرد که کاربر چه سطحی از دسترسی به منابع شبکه داشته باشد. این تصمیم‌گیری بر اساس سیاست‌های تعریف‌شده در سرور انجام می‌شود و ممکن است شامل محدودیت‌هایی در پهنای باند، مدت زمان اتصال یا سطح دسترسی به بخش‌های مختلف شبکه باشد.

ثبت فعالیت‌ها (حسابداری):

پس از تایید و صدور مجوز سرور RADIUS اطلاعات مربوط به اتصال کاربر مانند زمان ورود، مدت اتصال و حجم مصرفی را ثبت می‌کند. این اطلاعات برای گزارش‌گیری، مانیتورینگ و مدیریت منابع شبکه بسیار کاربردی هستند و به بخش حسابداری (Accounting) مربوط می‌شوند.

پایان ارتباط:

زمانی که کاربر از شبکه خارج می‌شود یا اتصال قطع می‌شود، سرور RADIUS اطلاعات مربوط به پایان جلسه را نیز ثبت می‌کند. این مرحله به مدیران شبکه کمک می‌کند تا به‌طور دقیق بدانند که چه کسی، چه زمانی و به چه مدتی از شبکه استفاده کرده است.

کاربردهای سرور RADIUS در شبکه‌ها

احراز هویت کاربران در شبکه‌های وای‌فای سازمانی (Wi-Fi Enterprise)
کنترل دسترسی به شبکه‌های مجازی خصوصی (VPN)
مدیریت دسترسی به تجهیزات شبکه مانند روترها و سوئیچ‌ها
احراز هویت کاربران در سرویس‌های اینترنتی (ISPها)
اتصال امن کاربران به شبکه‌ از راه دور
کنترل دسترسی به شبکه در محیط‌های دانشگاهی و آموزشی
استفاده در سیستم‌های مدیریت کاربران هتل‌ها و کافی‌نت‌ها
نظارت و گزارش‌گیری دقیق از فعالیت کاربران در شبکه
یکپارچه‌سازی با اکتیو دایرکتوری برای مدیریت متمرکز کاربران

مقایسه RADIUS با TACACS+

RADIUS و TACACS+ دو پروتکل محبوب برای احراز هویت، مجوزدهی و حسابداری (AAA) در شبکه‌ها هستند، اما تفاوت‌هایی اساسی در نحوه عملکرد، امنیت و کاربرد آن‌ها وجود دارد. پروتکل RADIUS بیشتر در محیط‌های شبکه‌ای مانند وای‌فای سازمانی، VPN و ISPها استفاده می‌شود و تمرکز آن بیشتر بر احراز هویت کاربران نهایی است. از سوی دیگر TACACS+ که توسط شرکت سیسکو توسعه یافته، معمولاً در مدیریت دسترسی به تجهیزات شبکه‌ای مانند روترها و سوئیچ‌ها کاربرد دارد و کنترل دقیق‌تری بر دسترسی ادمین‌ها فراهم می‌کند.

یکی از تفاوت‌های مهم این دو پروتکل در نحوه رمزنگاری اطلاعات است. RADIUS فقط رمز عبور را رمزنگاری می‌کند، در حالی که TACACS+ کل بسته ارتباطی را رمزنگاری می‌کند که امنیت بیشتری را ارائه می‌دهد. همچنین RADIUS از پروتکل UDP استفاده می‌کند که سریع‌تر است اما ممکن است در شرایط خاص کمتر قابل اطمینان باشد، در حالی که TACACS+ از TCP استفاده می‌کند که ارتباط قابل اطمینان‌تری را فراهم می‌سازد.

	RADIUS	TACACS+
توسعه‌دهنده	IETF	Cisco
پروتکل ارتباطی	UDP	TCP
رمزنگاری	فقط رمز عبور	کل پیام
تمرکز اصلی	احراز هویت کاربران نهایی	کنترل دسترسی ادمین‌ها به تجهیزات
سرعت	بالاتر (به دلیل استفاده از UDP)	پایین‌تر ولی مطمئن‌تر
پشتیبانی از Accounting	دارد	دارد
پشتیبانی از Authorization	محدودتر	گسترده‌تر و دقیق‌تر
استفاده رایج	وای‌فای، VPN، ISP	تجهیزات شبکه (روتر، سوئیچ و...)

بررسی نرم‌افزارهای محبوب RADIUS Server

FreeRADIUS

FreeRADIUS یکی از پرکاربردترین و قدرتمندترین نرم‌افزارهای RADIUS در جهان است که به‌صورت متن‌باز (Open Source) ارائه می‌شود. این نرم‌افزار قابلیت اجرا بر روی سیستم‌عامل‌های لینوکس و یونیکس را دارد و به دلیل پایداری بالا، امکانات گسترده و قابلیت سفارشی‌سازی، در بسیاری از شبکه‌های سازمانی، دانشگاهی و ISPها مورد استفاده قرار می‌گیرد. FreeRADIUS از انواع پروتکل‌های احراز هویت پشتیبانی می‌کند و می‌توان آن را با دیتابیس‌هایی مانند MySQL، LDAP و Active Directory یکپارچه کرد.

Microsoft NPS (Network Policy Server)

NPS نسخه‌ی توسعه‌یافته سرور RADIUS شرکت مایکروسافت است که به‌صورت داخلی در ویندوز سرور موجود است. این نرم‌افزار برای سازمان‌هایی که از اکتیو دایرکتوری استفاده می‌کنند، گزینه‌ای بسیار ساده و کارآمد است، چون به‌راحتی با ساختار دامین یکپارچه می‌شود. Microsoft NPS برای پیاده‌سازی احراز هویت شبکه وای‌فای، VPN و کنترل دسترسی به منابع داخلی بسیار مناسب است.

Radiator RADIUS Server

Radiator یک نرم‌افزار RADIUS تجاری با قابلیت‌های پیشرفته است که توسط شرکت Open System Consultants توسعه یافته. این نرم‌افزار با زبان Perl نوشته شده و به انعطاف‌پذیری بالا و قابلیت‌های گسترده در پیکربندی شناخته می‌شود. Radiator از انواع پروتکل‌های امنیتی و احراز هویت پشتیبانی می‌کند و برای محیط‌هایی که نیاز به سفارشی‌سازی دقیق دارند، گزینه‌ای مناسب است.

TekRADIUS

TekRADIUS یک سرور RADIUS سبک و کاربرپسند برای سیستم‌عامل ویندوز است که بیشتر برای محیط‌های کوچک تا متوسط مناسب است. رابط گرافیکی ساده، نصب سریع و پشتیبانی از پروتکل‌های مختلف احراز هویت مانند PAP، CHAP، MS-CHAPv2 و EAP از ویژگی‌های این نرم‌افزار است. TekRADIUS همچنین برای ارتباط با دیتابیس‌ها و لاگ‌گیری دقیق امکانات خوبی را فراهم می‌کند.

daloRADIUS

daloRADIUS در واقع یک رابط وب گرافیکی برای مدیریت FreeRADIUS است که امکانات مدیریتی زیادی مانند افزودن کاربران، مشاهده لاگ‌ها، تعریف سیاست‌ها و مانیتورینگ کاربران را فراهم می‌کند. این ابزار مناسب ادمین‌هایی است که می‌خواهند بدون نیاز به کار با خط فرمان، FreeRADIUS را به‌صورت کاربرپسند مدیریت کنند. daloRADIUS معمولاً همراه با FreeRADIUS و دیتابیس MySQL نصب و استفاده می‌شود.

جمع‌بندی…

سرور RADIUS یکی از ابزارهای کلیدی در مدیریت امن و متمرکز دسترسی کاربران به منابع شبکه است که با ارائه خدمات AAA نقش مهمی در افزایش امنیت سازمان‌ها ایفا می‌کند. با توجه به تنوع نیازها، نرم‌افزارهای مختلفی برای پیاده‌سازی RADIUS Server وجود دارد که هرکدام مزایا و کاربردهای خاص خود را دارند. انتخاب صحیح و پیکربندی اصولی این سرور می‌تواند به بهبود عملکرد شبکه و محافظت بهتر از اطلاعات حساس کمک کند.