در دنیای امنیت سایبری، ارتقا سطح دسترسی (Privilege Escalation) یکی از تکنیک‌های پرخطر است که مهاجمان از آن برای افزایش سطح دسترسی خود در سیستم‌های هدف استفاده می‌کنند. این حمله می‌تواند به مهاجم اجازه دهد تا از یک حساب کاربری معمولی به سطح دسترسی بالاتر، مانند مدیر سیستم (Administrator یا Root)، دست یابد و کنترل کامل سیستم را در اختیار بگیرد.

ارتقا سطح دسترسی چیست؟

ارتقا سطح دسترسی (Privilege Escalation) به فرایندی گفته می‌شود که در آن یک کاربر یا مهاجم با دسترسی محدود، سطح دسترسی خود را به سطحی بالاتر از حد مجاز افزایش می‌دهد. این حمله معمولاً توسط مهاجمان سایبری برای دستیابی به مجوزهای مدیریتی در سیستم‌های هدف انجام می‌شود اما در برخی موارد ممکن است به‌صورت ناخواسته توسط کاربران عادی نیز اتفاق بیفتد. ارتقا سطح دسترسی می‌تواند به مهاجم اجازه دهد تا داده‌های حساس را مشاهده کند، تنظیمات امنیتی را تغییر دهد، نرم‌افزارهای مخرب اجرا کند یا حتی کنترل کامل یک سیستم را در اختیار بگیرد.

این حمله معمولاً به دو نوع ارتقا سطح دسترسی افقی (Horizontal Privilege Escalation) و ارتقا سطح دسترسی عمودی (Vertical Privilege Escalation) تقسیم می‌شود. در نوع افقی، مهاجم با تغییر یا جعل هویت به یک کاربر دیگر با همان سطح دسترسی، کنترل حساب آن را در اختیار می‌گیرد. اما در نوع عمودی، مهاجم سطح دسترسی خود را از یک حساب معمولی به سطح مدیر یا ریشه (Root) افزایش می‌دهد. در ادامه این مقاله روش‌های رایج ارتقا سطح دسترسی، ابزارهای مورد استفاده و راهکارهای جلوگیری از آن بررسی خواهند شد.

انواع روش‌های ارتقا سطح دسترسی

• ارتقا سطح دسترسی افقی (Horizontal Privilege Escalation)

در روش ارتقا سطح دسترسی افقی، مهاجم بدون تغییر سطح دسترسی خود به حساب یک کاربر دیگر با همان سطح مجوزها نفوذ می‌کند. این روش معمولاً با سواستفاده از ضعف‌های احراز هویت، حملات مهندسی اجتماعی یا دسترسی به توکن‌های نشست (Session Tokens) انجام می‌شود. برای مثال، اگر یک مهاجم بتواند رمز عبور یک کاربر دیگر را سرقت کند یا از یک کوکی معتبر برای جعل هویت استفاده کند، می‌تواند از حساب آن شخص استفاده کند بدون اینکه نیازی به دسترسی مدیریتی داشته باشد.

یکی از سناریوهای رایج این نوع حمله، دسترسی به حساب‌های کاربران در یک سامانه آنلاین است. اگر مهاجم بتواند یک کوکی معتبر را از طریق حمله Cross-Site Scripting (XSS) یا Session Hijacking به‌دست آورد، می‌تواند از آن کوکی برای ورود به حساب کاربری فرد دیگری استفاده کند. راهکارهایی مانند فعال‌سازی احراز هویت چندمرحله‌ای (MFA)، استفاده از توکن‌های نشست امن و ایمن‌سازی کوکی‌ها با HttpOnly و Secure می‌توانند از این نوع حمله جلوگیری کنند.

• ارتقا سطح دسترسی عمودی (Vertical Privilege Escalation)

در ارتقا سطح دسترسی عمودی، مهاجم سطح دسترسی خود را از یک کاربر عادی به یک سطح بالاتر، مانند مدیر (Admin) یا کاربر ریشه (Root) افزایش می‌دهد. این روش معمولاً با سوءاستفاده از آسیب‌پذیری‌های نرم‌افزاری، پیکربندی‌های نادرست سیستم و سوءاستفاده از سرویس‌های دارای دسترسی‌های ویژه انجام می‌شود. مهاجم ممکن است از حمله‌های روز صفر (Zero-Day Exploits)، برنامه‌های دارای مجوزهای نادرست، یا سوءاستفاده از فایل‌های حساس مانند /etc/shadow در لینوکس برای دستیابی به مجوزهای بالاتر استفاده کند.

یک نمونه رایج این حمله، اجرای یک کد مخرب با سطح دسترسی مدیر است. اگر یک برنامه آسیب‌پذیر دارای نقصی مانند Buffer Overflow باشد، مهاجم می‌تواند با اجرای یک کد مخرب، کنترل فرآیندهای سیستم را در دست بگیرد و دسترسی مدیریتی کسب کند. برای مقابله با این نوع حملات، توصیه می‌شود که سیستم‌عامل و نرم‌افزارها به‌روزرسانی شوند، اصل حداقل دسترسی (POLP) اجرا شود و از ابزارهای امنیتی مانند SELinux یا Windows Defender Exploit Guard برای نظارت بر فعالیت‌های مشکوک استفاده شود.

مراحل انجام Privilege Escalation

1. شناسایی اهداف و آسیب‌پذیری‌ها:

مهاجم در اولین مرحله سیستم هدف را بررسی کرده و نقاط ضعف آن را شناسایی می‌کند. این بررسی شامل تحلیل آسیب‌پذیری‌های نرم‌افزاری، پیکربندی‌های نادرست، فایل‌های دارای مجوزهای اشتباه و سرویس‌هایی است که با امتیازات بالا اجرا می‌شوند. ابزارهایی مانند Nmap، LinPEAS و Windows Privilege Escalation Scripts می‌توانند در این مرحله کمک کنند.

2. تجزیه و تحلیل محیط:

پس از شناسایی آسیب‌پذیری‌ها، مهاجم اطلاعاتی مانند نسخه سیستم‌عامل، تنظیمات امنیتی، حساب‌های کاربری و فرآیندهای در حال اجرا را تحلیل می‌کند. این مرحله کمک می‌کند تا مهاجم بهترین روش را برای سوءاستفاده از آسیب‌پذیری‌ها انتخاب کند. استفاده از دستورات whoami، uname -a و systeminfo در این مرحله رایج است.

3. بهره‌برداری (Exploitation):

مهاجم با استفاده از ابزارها و تکنیک‌های خاص، از آسیب‌پذیری‌های شناسایی‌شده سوءاستفاده می‌کند. این مرحله ممکن است شامل اجرای کدهای مخرب، تغییر تنظیمات امنیتی، سوءاستفاده از باگ‌های کرنل یا اجرای اسکریپت‌های مخرب باشد. ابزارهایی مانند Metasploit، Dirty Pipe (در لینوکس) و Juicy Potato (در ویندوز) در این مرحله به‌کار می‌روند.

4. دستیابی به دسترسی بالاتر:

پس از موفقیت در بهره‌برداری، مهاجم سطح دسترسی خود را به سطح بالاتری مانند Administrator در ویندوز یا Root در لینوکس افزایش می‌دهد. این مرحله به مهاجم امکان کنترل کامل سیستم و اجرای هرگونه تغییر در آن را می‌دهد.

5. پنهان‌سازی فعالیت‌ها:

برای جلوگیری از شناسایی، مهاجم تلاش می‌کند ردپای خود را حذف کند. این کار ممکن است شامل حذف لاگ‌های امنیتی، غیرفعال‌سازی آنتی‌ویروس، تغییر زمان‌بندی اجرای دستورات مشکوک و استفاده از Rootkitها باشد. هدف از این مرحله، جلوگیری از کشف و مسدود شدن دسترسی مهاجم توسط تیم امنیتی است.

روش‌های رایج انجام ارتقای سطح دسترسی 

• سوءاستفاده از آسیب‌پذیری‌های نرم‌افزاری

مهاجمان از آسیب‌پذیری‌های موجود در سیستم‌عامل یا برنامه‌های کاربردی برای اجرای کدهای مخرب با دسترسی بالاتر استفاده می‌کنند. این روش شامل بهره‌برداری از CVEهای شناخته‌شده، حملات سرریز بافر (Buffer Overflow) و آسیب‌پذیری‌های روز صفر (Zero-day Vulnerabilities) است.

• سوءاستفاده از پیکربندی‌های نادرست

تنظیمات اشتباه در سیستم، مانند دسترسی‌های نامناسب به فایل‌ها، اشتباهات در تنظیمات sudo در لینوکس، و باینری‌های SUID/SGID می‌تواند مهاجمان را قادر سازد که سطح دسترسی خود را افزایش دهند و به مجوزهای مدیریتی دست یابند.

• حملات مهندسی اجتماعی

مهاجمان ممکن است از طریق حملاتی مانند فیشینگ و اسپیر فیشینگ کاربران را فریب داده و اطلاعات حساس مانند نام کاربری و رمز عبور را به دست آورند. سپس از این اطلاعات برای ورود به حساب‌های با سطح دسترسی بالا استفاده می‌کنند.

• استخراج اطلاعات احراز هویت (Credential Dumping)

هکرها با استفاده از ابزارهایی مانند Mimikatz اطلاعات احراز هویت را از حافظه یا فایل‌های تنظیمات استخراج می‌کنند. روش‌هایی مانند حملات Pass-the-Hash نیز به مهاجمان امکان می‌دهد بدون نیاز به رمز عبور واقعی، از هش رمز عبور برای ورود استفاده کنند.

• تزریق DLL

در سیستم‌های ویندوز، هکرها می‌توانند با تزریق یک فایل DLL مخرب به یک برنامه معتبر، کد خود را با دسترسی‌های آن برنامه اجرا کنند. این روش به مهاجمان اجازه می‌دهد از امتیازات برنامه‌های دارای دسترسی بالا سوءاستفاده کنند.

• سوءاستفاده از توکن‌های احراز هویت (Token Impersonation)

در سیستم‌های ویندوز، مهاجمان می‌توانند از توکن‌های امنیتی کاربرانی که سطح دسترسی بالاتری دارند، تقلید کرده و از آن‌ها برای اجرای دستورات مدیریتی استفاده کنند.

• حملات مبتنی بر وظایف زمان‌بندی‌شده

وظایف زمان‌بندی‌شده (مانند Cron Jobs در لینوکس یا Scheduled Tasks در ویندوز) در صورت پیکربندی نادرست می‌توانند توسط مهاجمان تغییر داده شده و برای اجرای کدهای مخرب با سطح دسترسی بالا مورد سوءاستفاده قرار گیرند.

چگونه از ارتقا سطح دسترسی جلوگیری کنیم؟

۱. به‌روزرسانی منظم نرم‌افزارها و سیستم‌عامل‌ها

آسیب‌پذیری‌های نرم‌افزاری یکی از رایج‌ترین روش‌های مورد استفاده برای ارتقا سطح دسترسی هستند. بنابراین، لازم است که تمامی سیستم‌عامل‌ها، نرم‌افزارها و تجهیزات شبکه به‌طور مرتب به‌روزرسانی شوند. این کار باعث می‌شود که حفره‌های امنیتی شناسایی‌شده برطرف شده و امکان سوءاستفاده از آن‌ها کاهش یابد.

۲. استفاده از اصل حداقل مجوز (Least Privilege Principle)

هر کاربر یا سرویس باید تنها به میزان حداقلی از دسترسی که برای انجام وظایفش لازم است مجهز شود. این اصل کمک می‌کند تا در صورت نفوذ یک مهاجم به حساب کاربری یا سیستم، میزان تخریب و دامنه حمله محدود باقی بماند و مهاجم نتواند به سطوح بالاتر دسترسی پیدا کند.

۳. کنترل و نظارت مستمر بر دسترسی‌ها

استفاده از ابزارهای نظارتی برای ثبت و تجزیه‌وتحلیل فعالیت‌های کاربران می‌تواند کمک کند تا هرگونه رفتار مشکوک یا تلاش برای دسترسی غیرمجاز شناسایی شود. انجام بررسی‌های دوره‌ای برای اطمینان از اینکه دسترسی‌های کاربران همچنان مطابق با نیازهایشان است، نیز اقدامی ضروری محسوب می‌شود.

۴. اجرای سیاست‌های امنیتی قوی

سازمان‌ها باید از روش‌های امنیتی متنوعی مانند احراز هویت چندعاملی (MFA)، سیاست‌های قوی برای مدیریت رمزهای عبور و محدود کردن استفاده از حساب‌های مدیریتی عمومی استفاده کنند. این اقدامات باعث می‌شود که مهاجمان نتوانند به‌راحتی از حساب‌های سطح بالا برای اجرای حملات خود سوءاستفاده کنند.

۵. حذف یا تغییر اطلاعات اعتباری پیش‌فرض

حساب‌های پیش‌فرض و اطلاعات ورود اولیه که در بسیاری از دستگاه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری وجود دارند، باید تغییر داده شوند. در غیر این صورت، مهاجمان می‌توانند با استفاده از این اطلاعات به سیستم نفوذ کرده و سطح دسترسی خود را افزایش دهند.

۶. غیرفعال کردن خدمات و پورت‌های غیرضروری

بسیاری از حملات از طریق سرویس‌ها و پورت‌هایی انجام می‌شوند که در سیستم فعال هستند اما کاربردی ندارند. سازمان‌ها باید این سرویس‌ها را شناسایی کرده و در صورت عدم نیاز، آن‌ها را غیرفعال کنند تا از بروز تهدیدات احتمالی جلوگیری شود.

7. استفاده از سیستم‌های تشخیص و جلوگیری از نفوذ (IDS/IPS)

سیستم‌های تشخیص و جلوگیری از نفوذ می‌توانند فعالیت‌های غیرمعمول و تلاش‌های مشکوک برای دسترسی غیرمجاز را شناسایی کرده و از آن‌ها جلوگیری کنند. این ابزارها برای نظارت بر شبکه و سیستم‌های سازمانی حیاتی هستند.

جمع‌بندی…

ارتقا سطح دسترسی یکی از تهدیدات جدی امنیت سایبری است که می‌تواند منجر به دسترسی غیرمجاز مهاجمان به سیستم‌ها شود. با اجرای روش‌هایی مانند اصل حداقل دسترسی، بروزرسانی منظم نرم‌افزارها، نظارت مستمر بر فعالیت‌ها، استفاده از احراز هویت چندعاملی و آموزش کاربران، می‌توان از وقوع چنین حملاتی جلوگیری کرد. رویکرد پیشگیرانه و مدیریت دقیق دسترسی‌ها، نقش مهمی در کاهش خطرات و افزایش امنیت اطلاعات و زیرساخت‌های سازمانی دارد.