امروزه وابستگی سازمان‌ها به فناوری اطلاعات بیش از هر زمان دیگری است، وقوع یک فاجعه مانند خرابی سخت‌افزاری، حملات سایبری یا بلایای طبیعی می‌تواند به‌سرعت روند کسب‌وکار را مختل کند. Disaster Recovery (بازیابی از فاجعه) راهکاری استراتژیک برای بازگرداندن داده‌ها، سیستم‌ها و عملیات حیاتی سازمان پس از وقوع بحران، تا وقفه‌های کاری و خسارات مالی به حداقل برسد.

Disaster Recovery چیست؟

Disaster Recovery یا به اختصار DR یک فرآیند برنامه‌ریزی و اجرای اقدامات لازم برای بازگرداندن سیستم‌ها و داده‌های حیاتی پس از وقوع اختلالات جدی است. هدف اصلی این راهکار، تضمین این است که سازمان حتی در شرایط بحرانی نیز بتواند فعالیت خود را ادامه دهد یا در سریع‌ترین زمان ممکن دوباره به حالت پایدار بازگردد. DR بخشی کلیدی از مدیریت ریسک و امنیت اطلاعات محسوب می‌شود.

این مفهوم معمولاً شامل ایجاد نسخه‌های پشتیبان (Backup)، استفاده از زیرساخت‌های جایگزین مانند سایت‌های پشتیبان (Backup Sites) و تدوین سیاست‌های مشخص برای بازیابی سرویس‌ها است. به بیان ساده، Disaster Recovery تضمین می‌کند که حتی در صورت وقوع فاجعه‌ای غیرمنتظره، اطلاعات و سرویس‌های حیاتی سازمان از دست نروند و امکان ادامه فعالیت وجود داشته باشد.

اجزای اصلی Disaster Recovery

• Disaster Recovery Plan (DRP):

 برنامه‌ای مستند که مراحل و دستورالعمل‌های لازم برای واکنش به فاجعه را مشخص می‌کند. DRP نقش نقشه راه را در مدیریت بحران ایفا می‌کند.

• Recovery Time Objective (RTO):

مدت زمانی که یک سازمان می‌تواند بدون دسترسی به سرویس‌ها دوام بیاورد. به عبارتی، حداکثر زمانی است که باید سرویس‌ها دوباره فعال شوند.

• Recovery Point Objective (RPO):

حداکثر مقدار داده‌ای که می‌تواند در صورت وقوع فاجعه از دست برود. این معیار تعیین می‌کند که نسخه پشتیبان باید هر چند وقت یک‌بار گرفته شود.

برسی RTO و RPO و تفاوت‌های آنها : چرا RTO و RPO برای کسب‌وکار حیاتی هستند؟

• Business Continuity Planning (BCP):

برنامه‌ای گسترده‌تر که علاوه بر فناوری اطلاعات، روی ادامه فعالیت کلی سازمان در زمان بحران تمرکز دارد و مکمل Disaster Recovery است.

انواع روش‌های بازیابی از فاجعه

Backup and Restore (پشتیبان‌گیری و بازیابی)

ساده‌ترین روش Disaster Recovery استفاده از پشتیبان‌گیری منظم از داده‌ها و ذخیره آن‌ها در مکان‌های امن است. در صورت وقوع فاجعه، سازمان می‌تواند داده‌ها را از نسخه‌های پشتیبان بازیابی کند. این روش مقرون‌به‌صرفه است اما معمولاً زمان بازیابی طولانی‌تری نسبت به سایر روش‌ها دارد.

Cold Site (سایت سرد)

در این روش سازمان یک مکان جایگزین آماده دارد که شامل فضای فیزیکی و زیرساخت پایه مانند برق و اینترنت است، اما تجهیزات و داده‌ها در آن وجود ندارند. در صورت وقوع فاجعه، داده‌ها و سیستم‌ها باید به این مکان منتقل شوند که زمان‌بر خواهد بود، اما هزینه کمتری نسبت به سایت‌های گرم و داغ دارد.

Warm Site (سایت نیمه‌گرم)

سایت نیمه‌گرم ترکیبی از Cold Site و Hot Site است. این مکان دارای زیرساخت‌های اساسی و بخشی از تجهیزات و داده‌های مهم است که می‌تواند در صورت بحران به‌سرعت عملیاتی شود. گرچه هزینه بیشتری نسبت به Cold Site دارد، اما زمان بازیابی کوتاه‌تر خواهد بود.

Hot Site (سایت داغ)

این روش پیشرفته‌ترین و پرهزینه‌ترین گزینه است که شامل یک مرکز داده کاملاً عملیاتی و همگام‌سازی مداوم با سیستم‌های اصلی سازمان می‌شود. در صورت وقوع فاجعه، سازمان می‌تواند بدون وقفه و تقریباً فوری به کار خود ادامه دهد.

Virtualized Disaster Recovery (بازیابی مجازی)

با استفاده از فناوری مجازی‌سازی، سازمان‌ها می‌توانند کپی‌های مجازی از سرورها و سیستم‌ها ایجاد کنند و در زمان بحران، این نسخه‌ها را در محیط ابری یا سخت‌افزار دیگر فعال کنند. این روش سرعت بالای بازیابی و انعطاف‌پذیری زیادی دارد.

Disaster Recovery as a Service (DRaaS)

در این روش، کل فرآیند بازیابی از فاجعه به یک ارائه‌دهنده خدمات ابری سپرده می‌شود. DRaaS به سازمان‌ها امکان می‌دهد بدون نیاز به سرمایه‌گذاری سنگین در زیرساخت‌ها، از راهکارهای پیشرفته و مقیاس‌پذیر برای بازیابی داده‌ها و سیستم‌ها استفاده کنند.

تفاوت Disaster Recovery با Business Continuity

Disaster Recovery و Business Continuity دو مفهوم نزدیک اما متفاوت هستند که اغلب به‌اشتباه به جای یکدیگر استفاده می‌شوند. Disaster Recovery بیشتر بر روی بازگرداندن سیستم‌های فناوری اطلاعات، داده‌ها و زیرساخت‌های حیاتی پس از وقوع بحران یا حادثه تمرکز دارد. به عبارت دیگر، هدف اصلی DR این است که سازمان بتواند سرویس‌های فناوری خود را دوباره فعال کند و از دست رفتن داده‌ها یا قطع طولانی‌مدت خدمات جلوگیری شود.

در مقابل Business Continuity مفهوم گسترده‌تری دارد و شامل برنامه‌ریزی برای ادامه فعالیت کلی سازمان در شرایط بحرانی است. این مفهوم تنها به فناوری محدود نمی‌شود، بلکه فرآیندهای تجاری، نیروی انسانی، تأمین منابع و خدمات حیاتی سازمان را نیز در بر می‌گیرد. به بیان ساده، DR یک بخش از BC است که بر فناوری تمرکز دارد، در حالی که Business Continuity نقشه‌ی جامع‌تری برای ادامه حیات سازمان در بحران ارائه می‌دهد.