حملات سایبری به یکی از نگرانی‌های اصلی سازمان‌ها و حتی کاربران خانگی تبدیل شده‌اند. روزانه حملات مختلفی به سیستم‌ها صورت می‌گیرد که می‌تواند امنیت اطلاعات و داده‌های حساس را به خطر بیندازد. بات‌نت‌ها یکی از روش‌های پیچیده و مخفیانه‌ای هستند که مهاجمان برای به دست آوردن کنترل بر سیستم‌ها و استفاده از منابع آن‌ها برای انجام اقدامات غیرمجاز به کار می‌گیرند.

در این مقاله، قصد داریم تا به بررسی مفهوم بات‌نت‌ها، نحوه عملکرد آن‌ها و چگونگی راه‌اندازی آن‌ها توسط مهاجمان بپردازیم. نشانه‌های آلوده شدن به بات‌نت و راهکارهای مؤثر برای پیشگیری و مقابله با این تهدیدات را معرفی خواهیم کرد تا کاربران بتوانند سیستم‌ها و اطلاعات خود را از این نوع حملات محافظت کنند.

بات‌نت چیست و چگونه کار می‌کند؟

بات‌نت (Botnet) به مجموعه‌ای از دستگاه‌های الکترونیکی گفته می‌شود که به واسطه‌ی بدافزار به کنترل هکرها در می‌آیند. این دستگاه‌ها می‌توانند شامل کامپیوترهای شخصی، سرورها، تلفن‌های هوشمند و حتی دوربین‌های امنیتی باشند. اصطلاح Botnet از دو کلمه‌ی “Bot” به معنای روبات و “Net” به معنای شبکه تشکیل شده است. در این شبکه، دستگاه‌های آلوده به عنوان روبات‌ها عمل کرده و تحت کنترل یک فرد یا گروهی به نام botmaster قرار می‌گیرند.

عملکرد بات‌نت‌ها در سه مرحله اساسی شکل می‌گیرد:

• آلوده‌سازی:

هکرها از روش‌های مختلفی مانند فریب کاربران از طریق لینک‌های فیشینگ یا استفاده از آسیب‌پذیری‌های نرم‌افزاری، دستگاه‌های کاربران را به بدافزار آلوده می‌کنند.

• تجمع و ارتباط‌گیری:

پس از آلوده‌سازی، دستگاه‌ها با botmaster ارتباط برقرار می‌کنند تا دستورالعمل‌های مختلف را دریافت کنند. این ارتباط ممکن است از طریق سرورهای کنترل و فرمان (C&C) انجام شود.

• انجام دستورات مخرب:

با دریافت دستورالعمل‌ها، دستگاه‌های آلوده عملیات‌های مختلفی را اجرا می‌کنند. این عملیات‌ها می‌تواند شامل حملات DDoS، ارسال اسپم، سرقت داده‌ها یا گسترش بیشتر بدافزار باشد.

بات‌نت‌ها در اصل برای اهداف مفید طراحی شده بودند اما با سوءاستفاده از آن‌ها به یکی از ابزارهای خطرناک حملات سایبری تبدیل شده‌اند. Botmaster می‌تواند این شبکه را برای انجام عملیات‌های سایبری بزرگ مقیاس و با سرعت بالا هدایت کند و حتی آن را به مهاجمان دیگر اجاره دهد. این قابلیت‌ها باعث شده که بات‌نت‌ها به یکی از تهدیدات مهم امنیت سایبری تبدیل شوند.

ساختار بات‌نت‌ها

۱. مدل متمرکز (کلاینت-سرور)

در این مدل، بات‌مستر نقش سرور را ایفا می‌کند و دستگاه‌های آلوده به عنوان کلاینت عمل می‌کنند. بات‌مستر از طریق یک مکانیزم فرمان و کنترل (C&C) به دستگاه‌های آلوده دستوراتی ارسال می‌کند. راه‌اندازی و مدیریت این ساختار ساده است، اما یک ضعف اصلی دارد؛ در صورتی که سرور مرکزی شناسایی و از کار انداخته شود، تمام شبکه بات‌نت مختل خواهد شد. این امر باعث می‌شود که بات‌نت‌های متمرکز نسبت به شناسایی و از بین بردن آسیب‌پذیرتر باشند.

۲. مدل غیرمتمرکز (نظیر به نظیر – P2P)

در حالت نظیر به نظیر هر دستگاه آلوده می‌تواند هم به عنوان کلاینت و هم به عنوان سرور عمل کند. بات‌ها لیستی از دستگاه‌های آلوده دیگر دارند و می‌توانند دستوراتی را بین هم تبادل کنند. به دلیل نبود یک سرور مرکزی در این مدل، شناسایی و از بین بردن این نوع بات‌نت‌ها بسیار دشوارتر است، چرا که نقطه آسیب‌پذیری واحدی برای حمله وجود ندارد. این ویژگی باعث می‌شود که بات‌نت‌های نظیر به نظیر مقاومت بیشتری در برابر تلاش‌ها برای نابودی داشته باشند.

این دو مدل ساختار کلی بات‌نت‌ها را تشکیل می‌دهند و هر کدام از مزایا و معایب خود برخوردارند. بات‌نت‌های متمرکز بیشتر برای اهداف ساده‌تر و سریع‌تر به کار می‌روند در حالی که مدل‌های غیرمتمرکز برای حملات گسترده‌تر و پایدارتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

چرا از بات‌نت‌ها استفاده می‌شود و کاربرد آنها چیست؟

بات‌نت‌ها ابزارهایی قدرتمند در دست هکرها هستند که می‌توانند برای مقاصد متنوع و مخربی مورد استفاده قرار گیرند. این شبکه‌های گسترده از دستگاه‌های آلوده به هکرها این امکان را می‌دهند تا به صورت همزمان از منابع محاسباتی دستگاه‌های مختلف بهره‌برداری کنند. در اینجا به برخی از مهم‌ترین کاربردهای بات‌نت‌ها اشاره می‌کنیم:

• حملات DDoS

یکی از رایج‌ترین و مخرب‌ترین کاربردهای بات‌نت‌ها، اجرای حملات DDoS است. در این حملات، بات‌نت‌ها به‌طور همزمان و از دستگاه‌های مختلف به یک سرور، وب‌سایت یا سرویس خاص درخواست‌های مکرر ارسال می‌کنند. این حملات باعث می‌شود سرور هدف زیر فشار زیاد درخواست‌ها قرار گیرد و از دسترس خارج شود. کسب‌وکارها و سازمان‌ها ممکن است به دلیل حملات DDoS دچار زیان‌های مالی و از دست رفتن اعتماد کاربران شوند.

حملات DoS و DDoS:تهدیدات سایبری و روش‌های مقابله

• ارسال اسپم

بات‌نت‌ها برای ارسال انبوه پیام‌های اسپم از طریق ایمیل‌ها و پیام‌های فوری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. هکرها از این روش برای پخش تبلیغات ناهنجار، فیشینگ، یا انتشار لینک‌های مخرب استفاده می‌کنند. با استفاده از بات‌نت‌ها، مهاجمان می‌توانند پیام‌های خود را به صورت انبوه ارسال کرده و از شناسایی شدن توسط سرورهای ایمیل جلوگیری کنند.

• سرقت اطلاعات

بات‌نت‌ها همچنین می‌توانند برای سرقت اطلاعات حساس مانند نام‌های کاربری، رمزهای عبور، اطلاعات بانکی و داده‌های شخصی مورد استفاده قرار گیرند. هکرها از طریق بات‌نت‌ها، می‌توانند نرم‌افزارهای جاسوسی یا Keyloggerها را بر روی دستگاه‌های آلوده نصب کرده و اطلاعات ورودی کاربران را ثبت و به سرور خود ارسال کنند.

• استخراج ارزهای دیجیتال

هکرها می‌توانند از منابع محاسباتی دستگاه‌های آلوده به بات‌نت برای استخراج ارزهای دیجیتال مانند بیت‌کوین یا مونرو استفاده کنند. این فرآیند که به آن کریپتوجکینگ (Cryptojacking) گفته می‌شود، بدون اطلاع کاربران انجام می‌شود و می‌تواند موجب کاهش کارایی دستگاه و افزایش مصرف انرژی آن شود.

• انتشار بدافزارها

یکی دیگر از کاربردهای بات‌نت‌ها، انتشار سایر بدافزارها مانند ویروس‌ها، تروجان‌ها و جاسوس‌افزارها است. هکرها از دستگاه‌های آلوده به عنوان ابزاری برای گسترش بدافزار به سایر سیستم‌ها و شبکه‌ها استفاده می‌کنند، که این امر می‌تواند منجر به ایجاد شبکه‌های گسترده‌تری از دستگاه‌های آلوده شود.

انواع مختلف بات‌نت‌ها

• DosBot:

این نوع بات‌نت‌ها برای اجرای حملات DoS و DDoS طراحی شده‌اند. هدف آن‌ها ایجاد ترافیک زیاد به سمت یک سرور یا وب‌سایت خاص است، تا سرور هدف را زیر فشار قرار داده و آن را از دسترس خارج کنند.

• SpamBot:

اسپم‌بات‌ها به منظور جمع‌آوری آدرس‌های ایمیل و ارسال انبوه ایمیل‌های اسپم مورد استفاده قرار می‌گیرند. هکرها از SpamBotها برای ارسال تبلیغات ناخواسته، انتشار لینک‌های فیشینگ، یا انتشار بدافزارها استفاده می‌کنند.

• BrowseBot:

این بات‌نت‌ها فعالیت‌های جستجوی کاربر در اینترنت را دنبال می‌کنند و این اطلاعات را برای استفاده در شبکه‌های تبلیغاتی به کار می‌برند. هدف اصلی آن‌ها، تحلیل الگوهای رفتاری کاربران برای بهبود بازاریابی هدفمند است.

• idBot:

این نوع بات‌نت برای سرقت اطلاعات شناسایی و گذرواژه‌های کاربران طراحی شده است. idBotها معمولاً به دنبال داده‌های ورود به سیستم‌ها و حساب‌های کاربری حساس هستند.

• CCBot:

سی‌بات‌ها جهت جمع‌آوری اطلاعات کارت‌های اعتباری از وب‌سایت‌های تجارت الکترونیکی مورد استفاده قرار می‌گیرند. هکرها از این اطلاعات برای سوءاستفاده‌های مالی و تقلب‌های آنلاین استفاده می‌کنند.

• PollBot:

این نوع بات‌نت برای دستکاری نتایج نظرسنجی‌های آنلاین به کار می‌رود. مهاجمان می‌توانند با استفاده از PollBotها نتایج یک نظرسنجی را به نفع خود تغییر دهند.

• BruteForceBot:

این بات‌ها برای اجرای حملات از نوع Brute Force علیه وب‌سایت‌ها و سرویس‌ها طراحی شده‌اند. این بات‌نت‌ها با تلاش‌های متعدد برای حدس زدن رمزهای عبور و نفوذ به سیستم‌های محافظت‌شده اقدام می‌کنند.

• NetBot:

نت‌بات‌ها به شبکه‌ها حمله می‌کنند و از پروتکل‌های لایه ۲ و ۳ استفاده می‌کنند. این نوع بات‌نت‌ها می‌توانند برای حمله به زیرساخت‌های شبکه‌ای و ایجاد اختلال در ارتباطات استفاده شوند.

 چگونه از خطر BotNetها پیشگیری کنیم

۱. به‌روزرسانی مداوم سیستم‌ها و نرم‌افزارها

۲. استفاده از آنتی‌ویروس‌های قدرتمند

3. بررسی و مانیتورینگ شبکه
4. استفاده از احراز هویت دو مرحله‌ای
5. غیرفعال کردن دسترسی‌های غیرضروری برای نرم‌افزارها

جمع‌بندی…

بات‌نت‌ها به عنوان یکی از ابزارهای پیشرفته و خطرناک در دنیای حملات سایبری شناخته می‌شوند. این شبکه‌های مخرب با بهره‌برداری از دستگاه‌های آلوده کاربران، امکان اجرای حملات گسترده و پنهان را برای مهاجمان فراهم می‌کنند. بات‌نت‌ها می‌توانند برای اهدافی نظیر حملات DDoS، ارسال اسپم، سرقت اطلاعات حساس و حتی استخراج ارزهای دیجیتال استفاده شوند.

پیشگیری از خطرات این تهدیدات سایبری نیازمند به‌روزرسانی نرم‌افزارها، آموزش کاربران، استفاده از آنتی‌ویروس‌های قدرتمند و مانیتورینگ مداوم شبکه است. با اتخاذ این تدابیر امنیتی می‌توان خطرات ناشی از بات‌نت‌ها را به میزان قابل توجهی کاهش داد و امنیت اطلاعات و سیستم‌ها را تضمین کرد.