تهدیدی پنهان در قلب ساختمان‌های هوشمند

با گسترش فناوری‌های هوشمند و اتصال همه‌چیز به اینترنت (IoT)، حملات سایبری دیگر تنها از درِ سرور یا سیستم عامل وارد نمی‌شوند. گاهی نفوذ از جایی آغاز می‌شود که انتظارش را نداریم: سیستم تهویه مطبوع (HVAC). این سیستم که معمولاً برای مدیریت دما و رطوبت در ساختمان‌ها به کار می‌رود، به دلیل اتصال به شبکه می‌تواند به یکی از دروازه‌های مهم برای حملات سایبری غیرمستقیم تبدیل شود.

در این مقاله، با نگاهی تخصصی به ساختار فنی، آسیب‌پذیری‌ها، سناریوهای واقعی، راه‌های پیشگیری، و تحلیل حملات موفق در حوزه سیستم‌های HVAC می‌پردازیم.

شناخت سیستم‌های HVAC در بستر شبکه

سیستم‌های HVAC امروزی دیگر صرفاً تجهیزات مکانیکی نیستند. این سامانه‌ها، معمولاً با سیستم‌های مدیریت هوشمند ساختمان (BMS) ادغام شده و از طریق شبکه داخلی یا حتی اینترنت قابل کنترل هستند. این ویژگی باعث می‌شود که به‌صورت بالقوه یک نقطه ورودی سایبری برای مهاجمان محسوب شوند.

اجزای متصل به شبکه در یک سیستم HVAC عبارتند از:

• کنترلرهای BACnet یا Modbus

• پنل‌های HMI تحت وب

• سنسورهای دما، رطوبت، فشار

• درگاه‌های ارتباطی (Data Gateway)

• واسط‌های اتصال به سیستم‌های نظارتی مانند SCADA یا BMS

مسیرهای حمله به سیستم HVAC

۱. اتصال ناایمن به اینترنت

بسیاری از سیستم‌های HVAC به‌طور مستقیم به اینترنت متصل شده‌اند، آن هم بدون VPN یا لایه‌های امنیتی کافی. این دستگاه‌ها با ابزارهایی مانند Shodan به راحتی قابل شناسایی هستند.

۲. رمزهای عبور پیش‌فرض

تولیدکنندگان معمولاً رمزهای پیش‌فرضی مانند admin/admin را در سیستم‌ها قرار می‌دهند. بسیاری از کاربران هرگز این رمزها را تغییر نمی‌دهند.

۳. پروتکل‌های بدون رمزنگاری

پروتکل‌هایی مانند BACnet/IP یا Modbus TCP به‌صورت متنی اطلاعات را منتقل می‌کنند و فاقد احراز هویت یا رمزنگاری هستند.

۴. آسیب‌پذیری‌های نرم‌افزاری

رابط‌های وب کنترل‌کننده HVAC اغلب دارای آسیب‌پذیری‌های شناخته‌شده مانند RCE (Remote Code Execution) یا XSS هستند.

مطالعه موردی – حمله به Target (2013)

در سال ۲۰۱۳، شرکت Target آمریکا مورد یکی از مشهورترین حملات سایبری قرار گرفت. مهاجمان ابتدا به سیستم شرکت پیمانکاری که خدمات HVAC برای فروشگاه‌های Target ارائه می‌داد نفوذ کردند. با بهره‌گیری از سطح دسترسی ریموت این پیمانکار به سیستم تهویه فروشگاه‌ها، هکرها موفق شدند به شبکه داخلی Target وارد شده و اطلاعات بیش از ۴۰ میلیون کارت بانکی را به سرقت ببرند.

وضعیت سیستم‌های HVAC در ایران

در ایران نیز استفاده از تجهیزات HVAC پیشرفته در بیمارستان‌ها، ساختمان‌های اداری، بانک‌ها، مراکز داده و فرودگاه‌ها گسترش یافته است. اما امنیت آن‌ها اغلب نادیده گرفته می‌شود. مشکلات رایج عبارت‌اند از:

• استفاده از برندهای بدون گواهی امنیت

• عدم تفکیک شبکه تجهیزات از شبکه داخلی

• نبود SOC یا سیستم نظارتی متمرکز

• دسترسی پیمانکاران بدون کنترل امنیتی

مقایسه با دیگر بردارهای حمله