حملات سایبری به یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها برای کاربران و سازمان‌ها تبدیل شده‌اند و می‌توانند خسارات جبران‌ناپذیری به بار آورند. یکی از خطرناک‌ترین این حملات، اجرای کد از راه دور (Remote Code Execution) است که به مهاجمان اجازه می‌دهد کنترل یک سیستم را از راه دور در دست بگیرند و کدهای مخرب خود را اجرا کنند. این نوع حمله می‌تواند منجر به سرقت اطلاعات، نصب بدافزار، ایجاد درب‌پشتی و حتی از کار انداختن سیستم‌های حیاتی شود. در این مطلب به بررسی مفهوم RCE، روش‌های حمله، تأثیرات آن و راه‌های پیشگیری و مقابله با این تهدید پرداخته می‌شود.

اجرای کد از راه دور (RCE) چیست؟

Remote Code Execution یکی از خطرناک‌ترین انواع حملات سایبری است که به مهاجمان امکان می‌دهد از راه دور، بدون نیاز به دسترسی فیزیکی، کدهای مخرب خود را روی سیستم هدف اجرا کنند. این حمله معمولاً از طریق آسیب‌پذیری‌های نرم‌افزاری، نقص‌های امنیتی در برنامه‌های تحت وب، یا ضعف‌های موجود در پروتکل‌های شبکه انجام می‌شود. با موفقیت‌آمیز بودن یک حمله RCE مهاجم می‌تواند به اجرای دستورات دلخواه روی سیستم هدف بپردازد که ممکن است شامل سرقت اطلاعات، تغییر تنظیمات امنیتی، نصب بدافزار یا ایجاد درب‌پشتی برای دسترسی‌های بعدی باشد.

یکی از دلایل اصلی وقوع حملات RCE عدم به‌روزرسانی نرم‌افزارها و وجود آسیب‌پذیری‌های شناخته‌شده در برنامه‌ها و سرویس‌های مختلف است. مهاجمان معمولاً از روش‌هایی مانند تزریق کد (Code Injection)، بهره‌برداری از نقص‌های حافظه (Memory Exploits) و دسترسی به APIهای ناامن برای اجرای این نوع حمله استفاده می‌کنند. تأثیرات RCE می‌تواند بسیار گسترده باشد و از به خطر افتادن اطلاعات شخصی کاربران گرفته تا در دست گرفتن کنترل کامل سیستم‌های سازمانی را شامل شود.

انواع روش‌های اجرای کد در RCE

• روش مستقیم

در روش مستقیم اجرای کد (Direct Code Execution) مهاجم به‌طور آگاهانه داده‌های مخربی را به ورودی‌هایی تزریق می‌کند که مستقیماً در تولید و اجرای کد پویا مورد استفاده قرار می‌گیرند. برنامه هدف بدون هیچ‌گونه پردازش اضافی، ورودی مهاجم را به‌عنوان بخشی از کد خود تفسیر و اجرا می‌کند. این نوع حمله معمولاً در برنامه‌هایی رخ می‌دهد که ورودی‌های کاربر را بدون اعتبارسنجی یا فیلترگذاری مناسب به توابعی در زبان‌های برنامه‌نویسی مختلف ارسال می‌کنند. به دلیل ماهیت مستقیم این روش، شناسایی و سوءاستفاده از آن برای مهاجمان ساده‌تر بوده و می‌تواند منجر به اجرای سریع دستورات مخرب شود.

• روش غیرمستقیم

در روش غیرمستقیم اجرای کد (Indirect Code Execution) مهاجم همچنان ورودی‌های مخرب را ارائه می‌دهد، اما این داده‌ها قبل از اجرای نهایی، از چندین لایه پردازشی عبور می‌کنند. در بسیاری از موارد، ورودی مهاجم ممکن است در ابتدا تغییر کند، فیلتر شود یا در پردازش‌های جانبی مورد استفاده قرار گیرد، اما در نهایت به‌طور ناخواسته در یک فرایند تولید کد پویا وارد شده و اجرا می‌شود. در این روش ممکن است ورودی مهاجم مستقیماً در اجرای کد مؤثر نباشد، بلکه به‌عنوان بخشی از داده‌هایی که در نهایت در یک دستور یا اسکریپت ترکیب می‌شوند، مورد استفاده قرار گیرد.

روش‌های حمله RCE

• سوءاستفاده از آسیب‌پذیری‌های نرم‌افزاری

یکی از رایج‌ترین روش‌های حمله RCE بهره‌برداری از آسیب‌پذیری‌های موجود در نرم‌افزارها است. این آسیب‌پذیری‌ها معمولاً به دلیل نقص در کدنویسی، عدم بررسی صحیح ورودی‌ها، یا مشکلات در مدیریت حافظه ایجاد می‌شوند. مهاجمان با شناسایی و سوءاستفاده از این ضعف‌ها، می‌توانند کد مخرب خود را روی سیستم قربانی اجرا کنند. حملات معروفی مانند سوءاستفاده از Buffer Overflow یا اجرای دستورات از راه دور در برنامه‌های وب نمونه‌هایی از این روش هستند.

• سوءاستفاده از پیکربندی‌های نادرست

پیکربندی‌های نادرست در سیستم‌ها و نرم‌افزارها می‌توانند فرصت‌های مناسبی برای اجرای کد از راه دور فراهم کنند. به‌عنوان‌مثال، در صورتی که سرورهای وب دارای تنظیمات پیش‌فرض ناامن باشند یا دسترسی به اسکریپت‌های اجرایی محدود نشده باشد، مهاجمان می‌توانند از این ضعف برای اجرای دستورات دلخواه خود استفاده کنند. همچنین مجوزهای نادرست روی فایل‌ها، سرویس‌ها و پایگاه‌های داده می‌توانند به مهاجم اجازه دهند تا به‌طور غیرمستقیم کد مخرب خود را اجرا کند.

• حملات زنجیره‌ای و ترکیبی

در برخی موارد، مهاجمان از ترکیب چندین آسیب‌پذیری برای اجرای کد مخرب استفاده می‌کنند. به این ترتیب که ابتدا از یک آسیب‌پذیری برای به‌دست‌آوردن دسترسی اولیه به سیستم سوءاستفاده کرده و سپس با بهره‌گیری از روش‌های دیگری مانند افزایش سطح دسترسی (Privilege Escalation) یا حملات مهندسی اجتماعی، کنترل کامل سیستم را در دست می‌گیرند. این نوع حملات معمولاً در سناریوهای پیچیده نفوذ مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌تواند تأثیرات مخرب‌تری داشته باشد.

تأثیرات حملات RCE

حملات اجرای کد از راه دور (RCE) به دلیل تأثیرات مخرب و گسترده‌ای که بر سیستم‌های قربانی دارند، یکی از خطرناک‌ترین تهدیدات امنیتی محسوب می‌شوند. مهاجمان با بهره‌گیری از این حملات می‌توانند کنترل کامل سیستم را به دست بگیرند، داده‌های حساس را سرقت کنند و حتی مسیرهای مخفی برای نفوذهای بعدی ایجاد نمایند.

کنترل کامل سیستم قربانی

یکی از خطرناک‌ترین پیامدهای حملات RCE، امکان دسترسی و کنترل کامل سیستم قربانی است. مهاجم می‌تواند به تمامی فایل‌ها، تنظیمات، پردازش‌ها و حتی سخت‌افزارهای متصل به سیستم دسترسی داشته باشد. این امر به او اجازه می‌دهد تا هرگونه تغییری را روی سیستم اعمال کرده و از آن برای اهداف مخرب خود استفاده کند.

سرقت اطلاعات و دسترسی به داده‌های حساس

با اجرای کد مخرب روی سیستم قربانی، مهاجمان می‌توانند به اطلاعات حساس مانند نام‌های کاربری، رمزهای عبور، اطلاعات مالی و داده‌های محرمانه سازمانی دسترسی پیدا کنند. این اطلاعات ممکن است برای اهداف جاسوسی، کلاهبرداری یا فروش در بازارهای سیاه مورد استفاده قرار گیرد.

ایجاد درب‌پشتی (Backdoor) برای نفوذهای بعدی

بسیاری از مهاجمان پس از نفوذ اولیه، یک درب‌پشتی (Backdoor) روی سیستم قربانی ایجاد می‌کنند تا در آینده بدون نیاز به تکرار حمله اولیه، به سیستم دسترسی داشته باشند. این درب‌های پشتی معمولاً به شکلی پنهان پیاده‌سازی می‌شوند و می‌توانند امکان نفوذ مجدد را برای مدت طولانی فراهم کنند.

حملات‌ Backdoor یا درپشتی‌ها چیستند و چگونه می‌توان از آن جلوگیری کرد؟

اجرای بدافزارها و باج‌افزارها

یکی دیگر از پیامدهای خطرناک حملات RCE، اجرای بدافزارها (Malware) و باج‌افزارها (Ransomware) روی سیستم قربانی است. مهاجمان می‌توانند از این طریق فایل‌های مهم را رمزگذاری کرده و برای بازگردانی آن‌ها درخواست باج کنند. در موارد دیگر، ممکن است از بدافزارها برای گسترش حمله در یک شبکه سازمانی یا ایجاد یک بات‌نت جهت انجام حملات دیگر استفاده شود.

چگونه از حملات RCE جلوگیری کنیم؟

• اعتبارسنجی ورودی‌های کاربر

یکی از اصلی‌ترین راه‌های جلوگیری از حملات RCE اعتبارسنجی ورودی کاربران است. مهاجمان معمولاً از ورودی‌های کنترل‌نشده برای تزریق کد مخرب و اجرای آن در سرور یا سیستم هدف استفاده می‌کنند. بنابراین ورودی‌های کاربران باید به دقت بررسی شده و هرگونه داده‌ی غیرمنتظره یا مشکوک فیلتر شود. استفاده از تکنیک‌هایی مانند لیست سفید (Whitelist) و ایزوله‌سازی ورودی‌ها می‌تواند به کاهش ریسک این حملات کمک کند.

• پیکربندی صحیح احراز هویت و مجوزهای دسترسی

برخی از حملات RCE به دلیل تنظیمات نادرست در سیستم‌های احراز هویت و مجوزهای دسترسی رخ می‌دهند. برای جلوگیری از این نوع حملات، باید حداقل سطح دسترسی (Principle of Least Privilege – POLP) برای کاربران و سرویس‌ها تعریف شود تا در صورت نفوذ مهاجم، دسترسی او محدود باشد. همچنین، استفاده از احراز هویت چندمرحله‌ای (MFA) و مدیریت دقیق کلیدها و رمزهای عبور نقش مهمی در کاهش خطرات ناشی از اجرای کد مخرب ایفا می‌کند.

• استفاده از فایروال برنامه‌های وب (WAF)

Web Application Firewall می‌تواند نقش مهمی در تشخیص و جلوگیری از حملات RCE ایفا کند. این فایروال‌ها ترافیک شبکه را تجزیه‌وتحلیل کرده و در صورت شناسایی الگوهای مشکوک، آن‌ها را مسدود می‌کنند. اگرچه WAF نمی‌تواند به طور کامل از همه حملات جلوگیری کند، اما به عنوان یک لایه امنیتی اضافی برای محافظت در برابر حملات مبتنی بر وب بسیار مؤثر است.

• بروزرسانی وصله‌های امنیتی (Patch Management)

بسیاری از حملات RCE از طریق آسیب‌پذیری‌های نرم‌افزاری و سیستم‌های قدیمی انجام می‌شوند. مهاجمان معمولاً از حفره‌های امنیتی شناخته‌شده در نرم‌افزارها سوءاستفاده می‌کنند. بنابراین، بروزرسانی مداوم سیستم‌عامل، نرم‌افزارها، پایگاه‌های داده و سایر اجزای زیرساختی برای رفع آسیب‌پذیری‌ها بسیار حیاتی است. استفاده از سیستم‌های مدیریت وصله (Patch Management Systems) می‌تواند به بهبود امنیت کمک کند.

• محدودسازی اجرای کدهای پویا

اجرای کدهای پویا (مانند eval در زبان‌های برنامه‌نویسی) یکی از روش‌های مورد سوءاستفاده مهاجمان در حملات RCE است. توصیه می‌شود که در صورت امکان، استفاده از این دستورات محدود شود یا حداقل ورودی‌های آن‌ها با دقت فیلتر شوند. همچنین، ایزوله‌سازی پردازش‌ها و اجرای کدها در Sandboxing یا محیط‌های محدودشده می‌تواند از تأثیر مخرب کدهای اجرایی جلوگیری کند.

جمع‌بندی…

حملات RCE از جمله خطرناک‌ترین تهدیدات سایبری هستند که می‌توانند باعث کنترل کامل سیستم، سرقت اطلاعات و اجرای بدافزار شوند. با اتخاذ اقدامات امنیتی مناسب مانند اعتبارسنجی ورودی، بروزرسانی مداوم نرم‌افزارها، استفاده از فایروال‌های امنیتی، مدیریت صحیح سطح دسترسی و نظارت بر شبکه می‌توان تا حد زیادی از این حملات جلوگیری کرد.